Yapay Zekâ terimi 1956 yılında John Mc Carthy tarafından dillendirilmesinden bu yana 63 yıl geçmiş. 1950’lerde ise Alan Turing tarafından insan beyninin taklit eden makineler tarif edilmişti. Bu yüzden de Alan Turing’i yapay zekânın babası olarak görüyoruz. Peki, o zamandan bugüne kadar neler değişti. Aslında ilk çağlarda Yunan filozofları tarafından bile hayal edilen ve nihayetinde artık bugünlerde hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olan ve Stanford Üniversitesi profesörü Andrew Ng tarafından bir nevi elektrik olarak görülen bu teknoloji nelere kadir?
Yapay zekâ okuyor, yazıyor, görüyor, dinliyor, anlıyor, konuşuyor, koku alıyor, dokunuyor, hareket ediyor, duyguları anlıyor, oyun oynuyor, tartışıyor, yaratıyor, akıl okuyorlar. Nasıl mı, hemen örneklerle inceleyelim.
Okuyor: Yapay zekâ destekli yazılımlar dijital ortamda üretilmiş tüm verileri okuyup anlamlandırabiliyor hatta özet çıkarabiliyorlar. 2011 yılında IBM Watson bilgisayarı bilgi yarışmasında (Jeopardy) insan rakiplerini yenmişti.
IBM Watson: Final Jeopardy! and the Future of Watson
Yazıyor: Yapay zekâ kullanan sistemler belirli bir konuyla ilgili bilgileri derleyip yaratıcı makaleler üretebiliyorlar. Çoğu zaman bu yazıların bir insan tarafından mı, makine tarafından mı yazıldığını anlamak kolay olmuyor. Japonya’da yapay zekâ kullanan bilgisayarlar tarafından yazılan bir roman yarışmaya katılmış ve dereceye girmiş.
Can Artificial Intelligence Now Write Better Than People?`
Görüyor: Yapay zekânın belki de en başarılı olduğu alan görüntü işleme denebilir. Başlıca önemli uygulamaları yüz tanıma sistemleri, sürücüsüz araçlar, tarımda hastalık tespiti ve ilaçlama, ürün toplama, sulama, tıpta görüntülü teşhis yöntemleri sayılabilir.
Yüz tanıma sistemleri mobil telefonlarda kimlik kontrolü ve erişim izni için kullanılıyor. Parmak izi okuma, şifre girmeden sonra artık yüz tanıma ile de telefona giriş yapılabiliyor.
Havaalanlarında pasaport kontrolünde de yüz tanıma sistemleri kullanılmaya başlandı bile. Kamusal alanlarda, kameralar güvenlik amaçlı yüz tarama yapıyorlar. Suçluları bulmada, şüpheli kişileri tespit etmede bu sistemler yardımcı oluyorlar. Çin’de sosyal kredi sistemi ile insanlar izleniyor ve toplum içindeki iyi davranışları ile puan kazanıyor veya hataları yüzünden puan kaybediyorlar. Bu puanlama sistemi hem ödül hem de ceza içeriyor.
Tıpta ise insan gözünden daha iyi görebildiklerinden en ufak tümörleri ya da hastalık belirtilerini erkenden ve çok daha düşük bir hata payıyla tespit edebiliyorlar.
Bu arada yapay zekâ karanlıkta çekilen fotoğrafları da aydınlatıp görülebilir hale getirebiliyor. Tamamen siyah gibi görünen bir görüntü bile bu teknikle aydınlatılıp görünür hale geliyor.
This AI Learned To See In The Dark
Dinliyor ve anlıyor: ortamdaki sesleri dinleyen yapay zekâ, daha önce öğrendikleriyle kıyaslayarak ne sesi olduğunu anlayabiliyor. En bilinen örnekler telefonlardaki asistanlar (Alexa, Siri, Google, Cortana) Konuşmaları dinliyor, anlamlandırıyor ve bu asistanlar cevap verebiliyorlar.
The Voice Assistant Battle! (2017)
Konuşuyor: Mobil telefonlardaki Siri, Google gibi asistanların dinleyip anladıklarını ve cevap verebildiklerini biliyoruz. Hatta “fotoğraf çek”, “rezervasyon yap”, “alarm kur”, “arama yap”, “uygulama indir” gibi komutları da dinleyip uygulayabiliyorlar. Bir başka örnek ise navigasyon uygulamalarındaki yol tariflerini yapan sistemleri söyleyebiliriz. Google maps, Yandex benzeri uygulamalar istenen rotayı tarif edip, trafik uyarılarını sesli olarak iletebiliyorlar.
Koku alıyor: İnsanların sadece nefesini inceleyerek bazı hastalıkları tespit edebilen yapay zeka destekli sistemler de yapılmış. Nefesteki molekülleri ayrıştırabilen bu sistemler, bazı moleküllerin varlığını hastalıklarla eşleştirmişler. Kanser, diyabet, Parkinson gibi hastalıkları veya stres ile ilişkili kimyasalları başka belirtiler tanımlanmadan önce bile tespit edebiliyorlar.
Koku konusundaki başka bir kullanım alanı ise parfümler. Yeni parfümler araştırılırken de mevcut parfümlerin formülleri baz alınarak farklı güzellikler aranıyor.
Dokunuyor: Üretim bandında robotlara hatalı ürünler öğretilerek, bunların ayıklanması ve banttan dışarı atılması öğretiliyor. Yapay zekâ ile eğitilen robotlar banttaki istenmeyen ürünleri mekanik bir el yardımıyla tutup çıkarabiliyorlar. Yine robotlar çilek tarlalarındaki olgunlaşan çilekleri 24 saat boyunca çalışıp ürüne zara vermeden toplayabiliyorlar.
Hareket ediyor: Hareket eden en bilinen örnek olarak dronları söyeleyebiliriz. Çok farklı amaçlarla kullanılan dronların en bilenenleri, Amazon’un e-ticaret ürünlerini yerine ulaştıran dronlar, havadan film çekimi yapanlar, yangınlarda durum tespiti yapan, ormanları gözlemleyebilen dronlar, ülkelerin sınırlarında güvenlik amaçlı kullanılan dronları sayabiliriz.
Bir başka kullanım yeri ise sürücüsüz araçlar. Hayatımızı kısa bir süre içinde kökten değiştirecek bu uygulama devrim niteliğinde bir uygulama olarak görülebilir.
Duyguları anlıyor: İnsanların yüz ifadelerinden ve beden dilinden duyguları tanıyabilen algoritmalar da yapılmış. Mutluluk, öfke, küçümseme, tiksinme, şaşkınlık, üzüntü ve korkudan oluşan bu 7 mikro ifade (Micro Expression) bilgisayarlı görme sistemleri (Computer Vision) ve yapay zekâ ile insan gözünden daha detaylı olarak saptanabiliyor.
Trump´s most emotional speech at the United Nations
Oyun oynuyor: İlk olarak 1997 yılında Deep Blue adındaki bir bilgisayar dünya satranç şampiyonu Gary Kasparov’u yenmişti. 2015 yılında ise AlphaGo isimli bilgisayar GO adlı strateji oyununda dünya şampiyonunu yendi ve artık her geçen gün kendini iyileştiren yapay zekâ destekli sistemler insanlardan daha iyi oyun oynamaya başladılar. Bu bilgisayarlara artık sadece oyunun kuralları veriliyor ve kendileri oyuna defalarca oynayarak en iyi hamleleri buluyor ve her zaman yenmeyi başarıyorlar.
Tartışıyor: IBM’in “Project Debater” adlı sistemi insanlarla karmaşık konularda tartışmak üzere araştırma yapabiliyor ve fikirlerini savunabiliyor. Çeşitli deliller sunarak konusunu savunabilen bu yapılar, karşılarındakini etkileyebilecek şekilde konuşarak duygulara da hitap edebiliyorlar. Karşı tarafın argümanlarını da etkin olarak dinleyebiliyor ve karşı fikirleri araştırıp cevap üretebiliyorlar.
Yaratıyor: Yapay zeka kullanarak görsel sanat yapmak, şiir yazmak, müzik bestelemek ve fotoğraf çekmek gibi yaratıcı işler de yapılabiliyor. Refik Anadol, Los Angeles Filarmoni Orkestrası’nın 100’üncü yılı şerefine, Walt Disney Konser Salonu binası üzerinde yapay zeka ve sanatın buluştuğu nefis bir gösteri hazırlamıştı. 45 terabyte veri kullanılan bu gösteride binanın etrafına 42 projektör yerleştirilmiş ve 587.763 görsel, 1.880 video, 1.483 doküman ve 17.773 ses dosyası makine öğrenmesi/yapay zeka ile tekno-sanata dönüşmüştü.
Walt Disney Concert Hall Projection Mapping Los Angeles
Akıl Okuyor: Beyin sinyallerini izleyerek bunları konuşmaya çeviren yapay zekâ sistemleri konuşma engelli kişilerin hayatı kolaylaştıracak önemli bir yenilik olarak ortaya çıkıyor.
Tabi tüm bu özellikler her zaman iyi amaçlarla kullanılıyor demek de çok mümkün değil. Tehdit içeren bazı uygulamaları da vurgulamadan geçmeyelim. Yapay zekâ tarafından eğitilen robotlar kendisine verilen hedefi yok etmek üzere de kullanılabilirler. Aşağıdaki örnekteki video gerçek olmamakla birlikte bugünün teknolojisi ile gerçekleşmesi işten bile değil.
“Slaughterbot” Autonomous Killer Drones | Technology
Bir başka kötü kullanıma örnek olarak Facebook verilerinin 2016 seçimlerinde seçmenleri manipüle etmek üzere kullanılmasıydı. Cambridge Analytica firması kullanıcılardan habersiz olarak verileri işlemiş ve yapay zeka yardımıyla insanları beğenileri üzerinden kategorize etmişti. Sonrasında ise bu insanların önüne sahte haberler sunulmuş ve yönlendirilmişlerdi. Bu firma 2018 yılında kapandı. Facebook 5 milyar dolar ceza ile yargılanıyor.
Yapay zekânın kötü kullanımını 5 ana başlık altında toplamak mümkün:
- Otonom silahlar
- Sosyal manipülasyon
- Özel hayata müdahale sosyal skorlama
- İnsan ve makinaların hedeflerinin farklılaşması
- Ayrımcılık
Tarih boyunca her teknolojik yenilik hem iyiye hem de kötüye kullanılmış. İnsanların içindeki olumlu duyguların ve etik değerlerin insanlığa ve yaşadığımız evrene zarar vermeyecek şekilde kullanılması için gerekli regülasyonların da yapılarak ilerleyeceğimiz bir dünya istiyoruz.