2017 yılında kurulan İfade Özgürlüğü Derneği (“İFÖD”) “Fahrenheit 5651 – Sansürün Yıkıcı Etkisi” başlığını taşıyan 2020 EngelliWeb raporunu yayınladı. Raporu Yaman Akdeniz ve Ozan Güven hazırladılar.
EngelliWeb 2008 yılında bir sivil toplum girişimi olarak çalışmalarına başladı ve 2017 yılına kadar da bu girişim kapsamında tespit edilen Türkiye’den erişimi engellenmiş web siteleri ve bu web sitelerini engelleyen mahkeme kararları ve idari kararlarla ilgili bilgi ve istatistikleri kamuoyu ile paylaşmaya başladı. İfade Özgürlüğü Derneği’nin kurulması ile EngelliWeb çalışmalarına Dernek bünyesinde devam etti ve bu çalışmalar kapsamında da Türkiye’de devam eden İnternet sansürleri ile ilgili olarak 2018 EngelliWeb Raporu Haziran 2019 içinde, 2019 EngelliWeb raporu ise Temmuz 2020 içinde yayınladı.
2018 ve 2019 EngelliWeb raporlarının devamı niteliğindeki 2020 EngelliWeb raporunun başlığı Ray Bradbury’nin meşhur Fahrenheit 451 isimli 1951 yılında yayınlanan ve kitapların yakıldığı, baskıcı, otoriter ve distopik bir toplumun anlatıldığı bilimkurgu romanına atfen Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi olarak adlandırıldı.
Raporun içeriği ilginç. Bizim de sorularımız var. 2020’de sayının düşmesinin nedenleri ya da en çok haber silenlerin hangi gazeteler olduğu ve nedenleri gibi. Bunları Prof.Dr.Yaman Akdeniz’e ayrıca soracağız.
2020 Sonu İtibariyle, Türkiye’den Engellenen Web Sitesi Sayısı 467.011
İfade Özgürlüğü Derneği’nin 2019 EngelliWeb raporunda 2018 yılı sonu itibarıyla Türkiye’den toplam 347.445 alan adı erişime engellendiği, 2019 sonu itibarı ile ise bu rakamın 408.494’a ulaştığının tespit edildiği belirtilmişti. 2020 yılı içinde EngelliWeb çalışması kapsamında tespit edilebildiği kadarıyla Türkiye’den toplam 58.809 alan adı daha erişime engellendiği görülmüş. Böylece sayı 467.011′ ulaşmış.
Aşağıda grafikte görülebileceği üzere, en çok site engellenen yıllar 2017-2018 olmuş. 2020’de sayının 58.809’a düşmesine karşın, İFÖD bu rakamın 2007-2020 ortalamasının üstünde kaldığına yani giderek daha fazla site engellendiğine işaret ediyor.
İFÖD engellenen web siteleri dışında, 2020 sonu itibarı ile 150.000 URL adresine, 7.500 Twitter hesabına, 50.000 tweete, 12.000 YouTube videosuna, 8.000 Facebook içeriğine ve 6.800 Instagram içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden erişim engellendiğini de tespit etmiş.
Önüne Gelen Engelleme Verebiliyor
Diğer ilginç bir bulgu ise, 5651 sayılı kanunun ilk çıkarıldığı yıllarda sadece mahkeme ve res’en de BTK tarafından engelleme kararı verilmesi söz konusuyken, günümüzde mahkemeler ve BTK hariç, Cumhurbaşkanlığı ve Bakanlıklar, Valilikler, Diyanet İşleri Başkanlığı ve çeşitli kurumlar tarafından engelleme yapılabildiği anlaşılıyor. Aşağıda bu kurumların bazılarını ve verdikleri engelleme sayısını görüyorsunuz.
Bahsedilen idari kurumların erişimin engellenmesi ile ilgili yetkilendirmesi çeşitli kanun, yönetmelik ve düzenlemelerle yapılmış. Raporda detayları bulunuyor. burayı tıklayarak, rapora ulaşabilirsiniz.
BTK, Mahkemelerin Verdiğinin 10 Katından Fazla Engelleme Yapıyor
Kanunun ilk çıktığı 2007 yılından sonra pek çok toplantıda tartışmıştık. O zaman esas yetki mahkemelerdeydi. BTK ise ancak zarar görülecek (çocuk pornosu gibi) konularda karar verecekti. Kanunun ilk çıkışı buydu. Günümüzde geldiğimiz nokta ise çok farklı. Aşağıda 2017-2020 arasında mahkemelerin verdiği engellemelerle, BTK’nın verdiği engellemeler karşılaştırılıyor. Buradan gördüğümüz şu, bu aralıkta mahkemelerin verdiği 1 karara karşı BTK 12 engelleme kararı vermiş.
En Çok Haber Silen ve Kaldıran Siteler Hürriyet, Haberler.com ve Sabah Gazeteleri
Raporun ilginç bir bölümü de, gelen kararları uygulamaya sayıları. Bunu da aşağıda görebilirsiniz.
2020’de 75 Bin Sosyal Medya Hesabı Sorgulandı, 32 Bin Hesaba Yasal İşlem Uygulandı
Raporun ilginç bir bölümü de sosyal medya işlemleri ile ilgili. Aşağıda 2018-2020 döneminde sorgulanan ve yasal işlem gören sosyal medya hesaplarının sayısını görüyorsunuz.
Raporun içinde sosyal medya firmalarına giden talepler ve şeffaflık raporları karşılaştırmaları da var. Bunları da yukarıda verdiğimiz linklerden görebilirsiniz.
Çalışmanın Methodolojisi
Bu çalışmanın metodolojisinin yaklaşık 207 milyon alan adının her ay taranması, 90 farklı haber sitesini içeren 11 milyon güncel haberin haftalık taranması, yaklaşık 33 milyon arşiv kategorisindeki haberin aylık bazda taranmasını, Wikipedia, Youtube, Twitter, Facebook ve Türkiye’deki haber sitelerinin bir kısmını içeren 175 farklı alan adının erişime engellenip engellenmediğinin gerçek zamanlı izlenmesi, YouTube ve Twitter Uygulama Programlama Arayüzü (Application Programming Interface – API) kullanılarak Türkiye’den erişime engellenmiş video, hesap ve içeriklerin tespiti, Lumen veri tabanının Uygulama Programlama Arayüzü ve araştırmacılar için geliştirdikleri araçlar kullanılarak veri tabanında yer alan erişim engelleme kararlarının tespiti ve analizi, bazı haber sitelerinden gönderilen erişimin engellenmesi kararlarının analizini kapsadığı kaydediliyor.