Karanlık gelecek öngörülerinin anlatıldığı bazı filmlerde uçan araçların uçtuğu mekanlar, yaşanabilir yerler olarak tasvir edilmez. Asit yağmurlarının olduğu karanlık atmosfer, insan avlayan uçan dronlar,animatörler tarafından büyük bir ustalıkla canlandırılmışlardır.
Orijinal adı “Jetsons”olan bizde “Jetgiller”olarak izlediğimiz çizgi filmdeki yaşam ortamı ise, teknolojik gelişmenin geldiği ulaşım, aile ve sosyal ilişkiler, gelişen şehir yapısı o zamanın öngörülen yaşam biçimi zamanımızın alışkanlıkları ile birleştirilerek, daha hoş bir gelecek ortamı olarak anlatılır.
Gelecekte olacağına öngörülen uçan arabalara yönelik işaretler oldukça somutlaşmış şekilde yaşamımıza giriyor. Çok sayıda prototip denemeler ve demo ürünler toplum yaşamında bir şekilde kullanım alanına dahil olmak için sahne alıyor. Planörler, sabit ve değişebilen kanatlı uçan arabalar(craft), kanatlı personel taşıyıcı dronlar, helikopterlerden esinlenen uçan arabalar(quadcopter, volocopter), jet motorlu (jetpack) personel taşıyıcılar.
Malzeme, bilişim, iletişim, elektik şarj sistemleri ve motor yakıt teknolojilerindeki gelişmeler, bu araçların gelişimini de yönlendiriyor.
Şimdilerdeki görünen uygulamalar yıllar önce yaratılan gelecek öngörülere pek benzemese de, bir çoğu dikey iniş kalkış yapabilen özelliklerde, hava taksi ve kargo teslimatı ve arama kurtarma çalışmalarında seçenek olabilecek özellikler yönelik çalışmalar var. Karasal ulaşımdaki trafık yoğunluğuna karşı uçan araçlar alternatif bir ulaşım seçeneği olabilecek. Buna yönelik hız ve uzun mesafe yapabilme özelliğinin gelişmesi, ses düzeyinin çoklu kanat yapısıyla azaltılması gibi çalışmalar devam ediyor.
Onlarca start-up şirketinin bu konularda çalışmaları var. Birçoğu araba üreticileri ile işbirliğine giden birliktelikler yapıyorlar, teknoloji şirketleri ve uçak şirketleri yeni trendin dışında kalmamak için çalışıyorlar. Bu konulardaki başarı ve ulaşım için seçenek olabilme, gelecekteki şehir yapısını de şekillendirecek toplumsal yaşam üzerinde değişim etkisi gösterecek, o kadar da uzak olmayan bir gelecekte bu değişimin etkileri görülebilecek.
İlk uçan arabalar hava alanlarından uçabilecek ve düz yollarda kullanılabilecek şekilde öngörülmüştü.Bu yöndeki gelişmelerin düşünceden prototiplere dönüşü oldukça eskilere dayanıyor.1930 larda ABD de başlayan prototiplerin üretime denemelerinde kazalar ve güven vermeyen yapısı nedeniyle ilerlemedi. Gene 1950 lerde ABD de başlayan ve 1989 lerde üretim aşamasına gelen uçan arabalar seri üretim ve kullanım aşamasına gelemedi.
Gene 1956 larda, daha çok askeri amaçlı helikopterlere alternatif olarak yere çok yakın uçabilecek,”uçan jeep”leri görüyoruz. Ancak bunun üretiminden günümüz savaş konseptlerinde başarılı olamayacağı sonucuna ulaşıldığı için vazgeçildi.
Günümüzde her ne kadar hem araba hem uçak modelleri için çalışmalar olsa da, en hızlı değişim ve gelişme Dikey İniş Kalkış yapabilen (VTOL-Vertical Take Off and Landig) türlerde görülüyor.
Uçan Taksi Çabaları
Örneğin Alman Volocopter çok kanatlı tamamiyle elektrikli ve pilotsuz-otonom olarak uçabilen lisanslı olarak ürettiği Volo City aracı hava taksi olarak kullanılabilecek. Şu anda tek yolcu taşıma kapasitesi ile pahalı bir uçuş. Firmanın tamamiyle elektrikli dokuz bataryalı kanatsız yolcuyu şehirlerarası taşıyabilecek dikey iniş kalkış alanları-vertiport-kullanacak uçağın ilk ticari uçuşunu 2022’de planlıyor. İlk uçuş bedelini de 300 € olarak şimdiden belirlemiş. Firma toplu yürümek, bisiklet gibi seçeneklerin yanında uçarak seyahat etmeyi de iddialı bir seçenek olarak ortaya koymuş durumda.
Uber ve Hyundai elektrikli hava taksi yapmak için işbirliklerini geliştiriyorlar. Bu amaçla konsept elektrikli aracı 2023 de ticari operasyonlarına dahil etmeyi planlıyorlar. Model dört yolcu ve bir pilotla 100 km ye kadar uçabilecek şekilde dizayn ediliyor.
Uçak şirketleri, araba üreticileri ve teknoloji firmaları uçan araba üretiminde teknolojik ve düzenleme ve mevzuat zorlukları olmasına karşın, gelişmelerin dışında kalmak istemiyorlar. Amerikan uçak yapım şirketi Boeing Alma otomobil şirketi. Volkswagen ile işbirliğine gidiyor. Porche şehir içi insan ulaşımı için uçan araba geliştirme çalışması yapıyor.
Japon Sky Drive, Toyota ile ilişkiye girerek tamamıyla elektrikli bir uçan taksi için takım oluşturdu. Dünyanın en küçük dikey olarak kalkış ve yere iniş yapabilen elektrikli aracı olacağı söyleniyor. Bir pilotun kumanda ettiği SD-03 uçağı havada belirlenen bir alanda birkaç dakika başarılı şekilde uçtu. Uçuş güvenliğini artırmak için 8 motorlu,dikey iniş kalkış yapabilen özellikte. Herhangi bir alandan dikey iniş kalkış yapabiliyor.
Baykar’dan Cezeri
Türk insansız hava aracı üreticisi Baykar da yakın zamanda, CEZERİ adını verdiği dikey iniş kalkış yapabilen şu anda 50 dk uçuş yapabileceğini açıkladığı dört pervaneli insansız uçan aracını tanıttı. Firma on yıllık bir sürede alternatif bir ulaşım aracı olarak kullanılabilir olmasını hedefliyor.
JetPack’ler
Consider Gravity Industries,İngiltere kökenli havacılık şirketi,1050 HP giyilebilen jet paketi üretti. Jetsuit özel bir ekipman parçası şimdilik yanlızca profesyoneller tarafından askeri uçuşlarda kullanabilecek. Jetpack kullanıcısı havada kalabiliyor ve süper paraşütçü olarak nereye gideceğine ve ne yapacağına karar verebiliyor.
Gravity Industries şirketinin Jetpack’i Lake District de test ediliyor.(Credit:Gravity Industries/YouTube/PA Wire)
Ürün, arama kurtarma görevi yapanlara partner olmuş durumda. Buna yönelik demo uygulamalarda vadiden kaza yeri olarak belirlenen noktaya “Bireysel Jet Uçucu(Jetpack)” ile uçarak 90 sn de hemen ulaştı. Yaya kurtarma ekipleri buraya tırmanarak ancak 25 dakikada ulaşılabilirlerdi. Bu deney “jet uçucuların” uzak noktalarda kritik kurtarma hizmeti potansiyelini gösterdi.
Diğer Fırsatlar
Araştırmalar havadan taşımacılık sektöründeki uçan araba ve diğer seçeneklerin, mevcut havacılık sistemlerinin ulaşamayacağı yerlere öncelikli mal sevki ve diğer hizmetlerde kullanılabilecek araç dizayn etmek için güçlü seçenekler sunabileceğini gösteriyor.
Ancak tabii ki öncesinde sistem bütünüyle ekosistem çevre uyumu uçaklar, hava sahası, altyapı, iletişim sistemi, GPS, ses standartları, bakım, parça ihtiyacı …vb yönlerinden test edilmek zorunda.
İnsani uçuş hayali tanımlanmış rota ve uçuş emniyeti ve aynı zamanda orada uçmak isteyecek insanlar ve bu yapıya inanmış sürücüler gerektiriyor. Buna yönelik en uygun güvenlikli kalkış ve duruş yerleri tanımlı (VTOL) dikey iniş-kalkış alanları, elektrikle güçlendirilmiş depolama tesisleri ve de ekran ardında çalışan software, donanım yapısı olarak görünüyor. Uçan arabalar, helikopterlerden az enerji harcıyor. Ancak daha çok yolcuyu bir anda taşıyabilen uçaklardan daha fazla enerji harcıyor. İlaveten, uçan arabalar şimdilik hala çok pahalı ; 300.000 -500.000 USD civarında.
Dikey Taşımacılık Güzel Ama İlgilenilecek Alanlar Getiriyor
Tamamiyle otomatik, güvenilir olarak kullanılan takip edilen, dikey taşımacılık topluma kolay yol gibi görünebilir, fakat uçan nesnelerin kullandığı geniş ağ yeni uğraşılar ortaya çıkarıyor. Dikey İniş-Kalkış Alanları (DİKA)- VTOL’ler yer parkındaki hareket yolu ihtiyacını önleyecektir. Fakat ayrılmış hava koridoru ve uçakları için park edecek limanları gerektirecektir. Hava taksileri yerdeki araba sayısını azaltacak ve öngörülebilen varış ve seyahat zamanlarını iyileştirecektir. Fakat gökteki bütün nesneler-binalar, kuşlar, taşımacılık dronları ve uçaklar- dinamik engellerden kaynaklanan sakıncalar için uygun eğitilmiş pilotlar gerektirecektir.
Hava koridorunun (Skyway) iyi ve güvenilir olması için, kendi kanunlar setine ihtiyaç duyacaktır. Üreticiler ve uçan mobil taşıt kullanıcıları yolculara ve de aşağıdaki topluma hiçbir zarar gelmeyeceğini göstermek zorundalar.
Buna yönelik çalışmalar gelişmiş ülkelerde başlamış durumdadır. Birleşik devletlerdeki Federal Havacılık Yönetimi (FAA) ve NASA gibi diğer düzenleyici yapıların işbirliği ile, uçaklar, hava yolu ve diğer sistemlerin karmaşıklık ve şehir yoğunluğu ölçümü için “Şehir Hava Ulaşımı Yoğunluk Ölçütü”nü oluşturdular.
Bunlar Dikey İniş Kalkış Alanları-DİKA (VTOL) ve uçuş için, kokpit operasyonlarını basitleştirecek, otonom uyum, kötü hava, kuş sürüsü ve ani jet trafik yoğunluğu ve jet karşılaşmaları örneklerinde oluğu gibi cevaplaması gerekecek olan bir veya birden fazla kombinasyonlu koşulların yönetim talimatları için yöntemler buluyorlar.
Olan kazalar bu türden yönergelerin önemini gösteriyor. Ekim 2020’de ticari bir havayolunun kabin ekibi Los Angeles’deki LAX hava alanı yakınında 1.828 m yükseklikte çok ciddi risk oluşturan bir Jet uçucu (Jetpack) noktası tespit ettiler[1].
Dikey İniş Kalkış Alanları ve koordine edilmiş öngörülmüş toplu araçlara, tam otomatiğe yakın olarak hiç şüphe götürmeyecek sistem gerekmektedir. Bu araçlar ile tamamiyle güvenilir sağlam bir test düzeninden geçmeden, ticari olarak hizmet vermesi mümkün olmayacaktır.
Avrupa Havacılık Güvenliği Ajansı (European Aviation Safety Agency-EASA), bu araçları nasıl sertifikalandıracağına hala karar verememesine karşın, şimdiden Dikey İniş Kalkış Alanları ve uçan araçlar için teknik spesifikasyonlar oluşturdu. Bunlar uçan otomobiller ve dönel kanatlı volocopterlerin her ikisi için de dizayn karakteristiklerini içeriyor. Bu spesifikasyonların amacı, uçan arabalara yönelik onların özgün özellikleri ve emniyet çıkışı, dış aydınlatma korunması, iniş dişli kutusu sistemi ve basınçlandırma kabini gibi detaylı özgün uçabilirlik standartlarını ifade etmektir. Net olarak, Uçan Araçların operasyonları tüm sektörde, hükümetlerin de dahil olduğu kesimler arasında, teknoloji, ulaşım, şehir planlama ve toplu ulaşımda tümleşik koordine edilmiş çabalar gerektirecek.
Global trendler, ticaretin artışı, iklim değişikliği, çalışma koşullarındaki değişiklikler, yeni alışveriş alışkanlıkları ve gelişmiş tedarik zinciri, kişisel hava taşımacılığa karşı ilgiyi hızla artırdı. New York şehri, Hong Kong ve Pekin gibi megaşehirler kapasitelerine ulaştığı gibi, şehir ve cıvarındaki yaşamın artışı daha sürdürülebilir olmayacak, bu şekliyle gelişmenin sınırındalar-mevcut altyapı şu anki iş ilişkileri ve çalışma tarzına ancak cevap verebiliyor.
Çoğu kimse taşımacılığa bağlı olarak yaşamını optimize ediyor. Dikey İniş Kalkış Alanları ve dronlar yaşama bağlı ulaşımı optimize etmek için taşımacılığı topluma nerede olmak istiyorlarsa oraya ulaşmayı mümkün kılacak. Kişiler kendi yönetim merkezleri için artık belli merkezi iş merkezleri aramayacak, ulaşım esnekliği çalışanlar hava taksi ile ulaşabilecekleri istedikleri yerde yaşamayı çalışmayı seçebilme şansı verecek. Dikey İniş Kalkış Alanlarının yaygın olması ve hava ulaşımı olanakları ile uçan araç sahibi olmak, bisiklet sahipliği gibi, satın alınabilir her yerde bulunabilir olabilecek.
Büyüyen şehirler vatandaşların büyüyen şehirler şehir içi ulaşım ihtiyacını büyütüyor. Şehir yaşantısını arabaların ulaşabildiği yerler etrafında düşünülmesine yol açıyor, ancak her şeyi arabaların ulaşabildiği yerler etrafında inşa etmek hayat kalitesini geliştirmiyor.
Trafik sıkışıklığı şehirlerimizin gelişimini aşağıya düşürüyor, üzerlerinde araçlarımızı kullandığımız otoyolları gezegenimizin narin ekosistemini ve bizim sıhhatımızı tehdit eden emisyon artışına katkı yapıyor.Bu arada Dikey İniş Kalkış Alanları ve entegre hava ulaşım sisteminin fosil yakıtlara dayalı ulaşım emisyonunun azalmasına katkı yapacağı öngörülüyor.
Uçan araç sayısının artışı doğal olarak şehirleri daha şehrin büyüyen bir yapısında yerleşimini değiştirecek, çatıda iniş yerleri ve süper gökdelenler arası otoyolları, göğün altında ücretsiz kullanılacak ulaşım yolu. Yerdeki daha az araba ile tıkanıklığı azalacağı, parkları ve yeşil alanları artacağı öngörülebilir. Böyle olursa 2045 sonrasında yeşil alanlar daha fazla entegre olacağız demektir. Ancak bu arada bu metro ve otoyollarının ortadan kalkacağı sonucu getirmeyecek ancak belki de karbon ayak izimizi bu alternatif ulaşım şekli ile biraz daha azaltacağız.
Dikey İniş Kalkış Alanlarıları-DİKA ile entegre uçan araçlar ile oluşacak geleceğin ulaşımı, iş yaşamı, tüketim, şehir planlama, ekolojik çevre ve sağlıklı ortam için büyük yönelim alanları oluşturabilir. Eğer öngörüler gerçekleşirse 2030’A kadar tüketiciler bir butona basarak, kendi bulutla ulaşabilecekleri ofislerine ulaşmak için bir hava taksi çağıracaklar. Bunu takip edecek on yıllarda, yukarıdan, şehrin göğündeki ve işimize ulaşım yaşantımızdan, belki de gittikçe daha az aşağıya yere inmek için nedenimiz olacak.
Yararlanılan Kaynaklar:
- Adrienne Bernhard12th November 2020bbc.com features newsletter,
- NFK Editors,
- Hyundai Uber
- Amerikalılar 6 Aydır Gizemli Uçan “JetPack”li Adamı Konuşuyor