ABD’de İnternete dün bir darbe indirildi [22] ama bu darbenin yansımalarını bütün dünya hissedecek. Acaba Türkiye’de kaç kişi durumun farkında?
Trump’ın seçilmesi, başka pek çok alanda olduğu gibi internet konusunda da bir değişim getirdi. Dün yapılan bir oylama sonucunda, “Global internetin geleceğini etkilemesi çok olası” bir karar alındı. FCC (bizdeki RTK+BTK karışımı yani medya ve telekom alanlarını düzenleyen kurum) tarafından yönetilen bu oylamada, “Ağ tarafsızlığı (network neutrality)” için Obama döneminde getirilen düzenleme kaldırıldı.
Ağ tarafsızlığı nedir ve bizim için neden önemlidir diye düşünüyorsanız, isminden de anlaşılacağı üzere, ağın üzerindeki hareketlerin serbestçe akması yerine yönlendirileceği (önceliklendireceği ya da engelleyeceği) bir dönemin gelmekte olduğunu söyleyelim.
Başka bir deyişle, bugün internet içerikleri herkes için eşittir. Yani Facebook’a fakiri de, zengini de aynı koşullarda erişebilmektedir. Ama bu kararın etkisi sonucunda bunun değişmesi çok muhtemel görülüyor.
Gerçi ülkemizde mahkeme kararı bile olmadan engellemeler ya da önemli olaylar sırasında sosyal medyaya giden bant genişliği daraltmaları uzun süredir yapılmakta ama ağ tarafsızlığının kaldırılmasının global etkilerini dah farklı hissedeceğimizi şimdiden kaydedelim. Muhtemelen sonuçları, neleröngörüldüğünü son bölümde anlatacağız.
Ağ Tarafsızlığı Nedir? Nerden Çıktı?
Ağ tarafsızlığı tanımının ortaya çıkmasının nedeni, 2005’de bazı telekom firmalarının VoIP yani internet üzerinden konuşma sağlayan servisleri bloklamasıydı [1]. Daha sonra bunun daha da arttığı görüldü. Yani bazı servislere –
web sitelerine giden bantgenişliğinin kısıldığı farkedildi.
İnternet servis sağlayıcılar ya da telekom firmaları, evlerimize gelen internet için kabloları döşeyen, cihazlara yatırım yapan yani para harcayan firmalar durumunda. Buna karşılık, içerik firmaları yani mesela Google ya da Facebook, evlere giden internete yapılan yatırım için bir şey ödemiyorlar. Onların yaptığı yatırım daha çok, içeriklerin kendisi ve içeriklerini barındıracak olan sunucularla ilgili.
Ama en çok parayı da, içerikçi firmalar kazanıyor. Bugün internet servisi sağlayan firmalarla, Google-Facebook[2] gibi firmaların değerlerini karşılaştırırsanız, bunu daha iyi anlarsınız. Uzun zamandır telekom altyapısına para harcayan firmalar, OTT olarak adlandırılan bu içerikçi firmalara karşı yüksek sesle konuşuyor ve “yatırım yapmamaktan” bahsediyorlar.
Şimdi yeni karar sayesinde, altyapı yatırımı yapan firmalar diyecekler ki; “Ben yatırım yaptığım kablolardaki kapasiteyi kendime ayırıyorum. Diğerlerine de daha küçük yer vereceğim”. Ya da içerik firmalarına diyecekler ki; “sana müşterilerinin rahat gelmelerini istiyorsan, bana para vermen gerekecek”
Karar Nasıl Alındı? Gelişmeler Neydi?
2005 yılında yaşanılan VoIP engellemesi sonrasında, ABD’de bazı başka olaylar oldu. Mesela e-ticaret sitesi craiglist.com engellendi. Bu durum tartışmalara neden oldu. “Elerini İnternetimden Çek” [3] kampanyaları yapıldı. 2008 yılında bu tartışmalar iyice ısındı ve bir anda patlayan video ve multi-medya trafiği yüzünden daha acil bir konu haline geldi [4]. Sonuçta 2010 aralık ayında FCC bir düzenleme yaptı[5]. Bu düzenleme bir yandan telekom firmaları tarafından mahkemeye taşınırken[6], diğer yandan da Amerikan Kongresi tarafından veto edildi [7].
İlginç olan şuydu; ağ tarafsızlığı düzenlemesi, demokratlar yani yenilikçiler—başka deyişle Google, Facebook gibi yeni nesil internet şirketlerine yakıni politikacılar— tarafından desteklenirken, Cumhuriyetçiler yani gelenekselciler —ki eski nesil telekom firmalarına yakın olan politikacılar— tarafından reddediliyordu (bu durum hala böyle. O nedenle Trump gelir gelmez, Obama dönemi düzenlemesi rafa kalktı).
Bu arada diğer ülkelerde konu tartışılmaya başladı. İlk olarak Şile, arkasından Hollanda servis sağlayıcılara şebeke tarafsızlığı yükümlülüğü getiren düzenlemeler yaptılar [8][9]. AB bu konuya 2015’den itibaren eğildi [10].
ABD’de durum 2015’e kadar tartışmalı bir şekilde sürdü. 2014’de Verizon’un daha önce açtığı dava sonuçlandı ve FCC’nin bu konuda düzenleme yapma hakkı olmadığı şeklinde bir karar çıktı [11]. Arkasından Netflix’in yoğun bir şekilde tartışmalara katıldığı görüldü [12]. Ama bu arada Amerikalı vatandaşlar ağ tarafsızlığı konusunda yoğun protestolara başladılar [13]. Bu yoğun protestolar etkisini gösterdi ve Obama Amerikalıları dinledi. Adil Kotanın kaldırılacağı ve ağ tarafsızlığı düzenlemesi yapılacağını açıkladı [14].
2016 yılında FCC bu konuda yeniden düzenleme yaptı. Bu sefer düzenlemenin içine mobil internet de dahil edildi. Bunun önemi, operatörlerin örneğin Whatsapp gibi mobil uygulamaları engellenmesinin önlenmesiydi [15]. Operatörler bu düzenlemeyi mahkemeye taşıdılar.
Ama Trump’ın FCC başkanlığına seçtiği eski Verizon avukatı Ajit Pai göreve başlar başlamaz tersine gelişmeler olacağını açıkladı [16]. Pai ağ tarafsızlığını bir hata olarak gördüğünü söylerken, telekom firmalarının ağ tarafsızlığı nedeniyle yatırım yapmadığını ve internetin yayılımının bu nedenle yavaş kaldığını iddia ediyordu. Bu nedenle de, dünkü karar alınmadan önce bile, düzenlemenin uygulanmasında gevşek davranacakları açıklaması yapmıştı. Gerçi bu dönemde kamu oylaması da olacağı için, Amerikalı ISS’lerin herhangi bir hareket yaptığı görülmedi.
Buna karşılık, halktan yine bir sürü protesto yapıldı ama bu sefer aldıran olmadı. Yani Başkan Trump Amerikalı vatandaşların, internet öncülerinin, bazı internet firmalarının açıklamalarını / başvurularını dinlemedi bile [17] [18] [19].
Üstüne üstlük, güya kamuoyu görüşü alındı ama kaldırılmaya “evet” diyenlerinin % 80’inin bot hesaplardan geldiği ortaya çıktı [21]. Kamuoyu yoklamasından sonra da İnternetin öncüleri “oylamayı yapmayın” uyarısı yaptı [20]. Ama sonuç değişmedi. Dün oylama yapıldı.
2015 düzenlemesinin kaldırılması Cumhuriyetçiler tarafından desteklenirken Demokratların şiddetle karşı çıkmasına rağmen Federal Communications Commission-Federal İletişim Komisyonunca (FCC) 3’e karşı 2 oyla kabul edildi [22].
Bunun Etkisi Ne Olur?
Amerikalı telekom firmaları herhangi bir terslik olmayacağı iddiasında ama uzmanlar öyle düşünmüyor. Bunun etkisi, telekom firmalarının serbest ya da rakip içerikleri —o tarafa giden bant genişliğini daraltarak— engellemesi ya da ancak para alarak vermesi şeklinde görülecek.
Facebook Operasyon Yöneticisi Sheryl Sandberg bunu şöyle ifade etti :
“Bugün Federal Haberleşme Komisyonu’nda alınan ve ağ tarafsızlığını kaldıran karar zararlı ve hayal kırıklığı yaratan bir karardır. Açık bir internet, yeni fikirler ve ekonomik fırsatlar için kritik öneme sahiptir; internet servis sağlayıcıları (ISS), insanların online ortamda neler görebileceğine ya da belirli web siteleri için daha fazla ücret talep etmesine karar verme hakkına sahip olmamalıdır”
Zaten İnternetin kurucularının yayınladığı 43 sayfalık raporda, “FCC’nin İnternetin çalışma sistemini yanlış yorumladığı ve ISS’lerin kullanıcıların verilerini yanlış yere yönlendireceği” yazıldı. Yani internetin kurucularının planlandığından farklı bir internete doğru gidiyoruz [20].
Onlar zengin ya da fakir herkese eşit yaklaşan bir internet planlamışlardı ama bundan sonra örneğin Google, Facebook, YouTube, Twitter gibi çok fazla kullanıcı çeken içerikler, telekom firmalarının abonelerinin kendilerine gelmesini sağlayacak paralar vermek zorunda kalabilecekler. Ya da bunu önceden gördükleri için uzun zamandır hazırlıklarını yaptıkları şebeke kuruluşlarına geçecekler. Kim kazanacak ya da kaybedecek? İnternet bunun sonucunda ne şekle bürünecek?
Bunu soruyoruz çünkü bir gelişme de tersine, kullanıcılardan para istemek şekline dönüşebilir. Yani YouTube / Facebook içeren internet paketi şu kadar $ diyen paketler ortaya çıkabilir. Tabi tersine, bazı operatörlerin bunu rekabet avantajı olarak kullandığını yani sınırı olmayan internet önerdiklerini de görebiliriz.
Global etkisine gelince, ağ tarafsızlığı konusunun düzenlenmiyor olması, küçük içerik firmalarının ya da ABD dışı ülkelerin içerikçilerinin yok olması anlamına gelebilir. Büyük içerikçiler para ödeyebileceği, küçükler ödeyemeyeceği ya da daha az ödeyebileceği için zarar görecekler.
Diğer bir konu da; ülkelere getirilen bant genişliklerinin pahalılanması olacak. Yani ülkemize Carrier (taşıyıcı) firmaların getirdikleri bant genişliği —mesela YouTube taşıdım denilerek— daha pahalı hale gelebilecek –ki bu önemli bir olasılık. Ya da tersine mesela ABD, Türkiye’ye kızdığı zaman, merkezi kendi ülkesinde olan uluslararası telekom taşıyıcı firmalarına baskı yaparak, ülkemize gelen interneti daraltabilir.
Anlayacağınız, ağ tarafsızlığı konusundaki eşitlik ve etik anlaşma bir kere bozulduğunda, tatsız bir şeyler olacak. Bakalım bu sorun çözülebilecek mi? Daha beter mi olacak?
FCC’nin kararının kanuna dönmesi için 6 hafta kadar sürecek idari süreç bulunuyor. Bu sürede, ABD’de kimi savcıların ya da tüketici derneklerinin harekete geçtiği ve FCC’yi ve bu kararı mahkemeye götürecekleri belirtiliyor. Yanısıra internet aktivistlerinin kongreye de baskı yapmaları bekleniyor. Biz turk-internet.com olarak her zaman önemli bulduğumuz bu konuyu en başından bu yana izliyoruz. Gelişmelerde de –her zaman olduğu gibi etkileri ve detayları ile– okuyucularımızı haberdar edeceğiz.
Bu yazıda, ABD’deki ağ tarafsızlığının, ülkemiz internet pazarındaki iç dinamiklere etkilerine (mesela BTK tarafından aynı prensibin kabul edilmesine ya da Türk Telekom gibi yerel ISSler tarafından uygulanmasına) değinmedik bile. O da zaten ağır olan durumu daha ağırlaştıracaktır.
[1] ‘Net Tarafsızlığı’na Darbe mi?
[2] Google, Facebook gibi firmalara OTT yani Over the Top deniliyor. Bu hepsinin üstünde anlamında bir kısaltma ve internetin bilgisayarlarımıza ulaştırdığı içerikleri kastediyor.
[3] ABD’de ‘Ellerini İnternetimden Çek’ Tartışmaları
[4] 2008’in Bilişim-Telekom Trendleri Neydi? – 1
[5] ABD’de FCC, Ağın Tarafsızlığında (Net Neutrality) Önemli Kararlar Alıyor
[6] Amerika’da Verizon, Siteye Erişim Durdurmasına Müdahale Eden Regülasyonu Mahkemeye Veriyor
[7] ABD Temsilciler Meclisinden Net Tarafsızlığına Veto
[8] CONSAGRA EL PRINCIPIO DE NEUTRALIDAD EN LA RED PARA LOS CONSUMIDORES Y USUARIOS DE INTERNET
[11] ABD Temyiz Mahkemesi, FCC’nin Ağ Tarafsızlığı Konusunda Yaptırım Yetkisi Olmadığına Karar Verdi
[12] ABD’de Netflix ile AT&T Ağ Tarafsızlığı Konusunda Karşılıklı Açıklamalar Yapıyor
[13] ABD Çapında ‘Ağ Tarafsızlığı (Net Neutrality)’ Protestoları Var
[16] Silikon Vadisinin Trump ile İlk Kavgası ; Net Tarafsızlığı
[17] Silikon Vadisinin Trump ile İlk Kavgası ; Net Tarafsızlığı
[18] Ağ Tarafsızlığı için 12 Temmuzda ABD’de Amazon, Kickstarter, Mozilla vs Online Protesto Yapacak
[19] Yarın ABD’de Büyük İnternet Protestosu Var
[20] İnternetin Öncüleri, FCC’nin Ağ Tarafsızlığı Oylamasını Durdurmasını İstediler
[21] ABD’de ‘Ağ Tarafsızlığı’ndaki Kamuoyu Görüşünün % 80’i Bot Hesaplardan Gelmiş