Depremlerle kavrulan Türkiye için güzel bir haberim var. Her depremde sıkıntı yaşayan haberleşme sistemlerimize karşı bir önemli çözüm “Radyo haberleşmesi” ya da “Telsiz” ama maalesef onun da gelişmesi ancak gönüllü çalışmalarla geliştiriliyor. Son depremde de amatör telsizcilerinin bölgede gönüllü çalışmaları olduğunu biliyorum. Ama bu sefer güzel bir çalışmadan haber vermek istiyorum. Yeni 7+ Marmara depremini beklerken, önemli bir haber bu.
13 nisan 2023’de ODTÜ’de düzenlenen “İnternetin 30.Yıl Kutlamaları”na “Afet Haberleşmesi” konulu panelde konuşmacı olarak katıldım. Hayli ilginç bir panel oldu ama benim daha çok ilgimi çeken, öğlen arasında amatör telsizci Oğuzhan Kayhan tarafından yapılan “Ta-AH-IR-net TA” amatör telsiz networkünün sunumuydu.
Bu telsiz networklerini bir yandan haberleşmenin –ki özellikle acil durum ve afet haberleşmesinin– bir seçeneği olarak önemsiyorum. Bu nedenle çeşitli yazılarımda bahsettim. Ama “Ta-AH-IR-net”in benim için asıl önemi, amatör telsizcilerin gösterdiği kadirşinaslık oldu. Bu yeni kurulmakta olan network, önemli bir devlet adamı olduğunu, tanıyarak gördüğüm A.TAHİR DENGİZ’in adını taşıyor.
Tahir Dengiz’i Anarken
Tahir Bey’i 1997 yılında, İnternet Servis Sağlayıcısı ALNET’in Genel Müdürü olduğum –sıkıntılı– dönemde tanıdım. Türk Telekom ile yaşadığım büyük problemi (bizi pazardan silmek için 256 K hat’a karşı gönderdikleri 130 bin $’lık faturayı), Ulaştırma Bakanlığı müsteşar yardımcısı pozisyonu içinde çözmeye çalıştı. Kendisi tarafsız bir yöneticiydi. Ülke için iyi olanı takip eden, dünyadaki gelişmeleri izleyen ve elinden geldiğince, ülkenin kuralları elverdiğince uygulayan bir devlet adamıydı. İnternet kutlamalarında farkında olmasak da, İnternet önünü açmaya uğraşanlardan birisiydi. Aynı zamanda yukarıdaki anmadan da göreceğiniz üzere telsizciliğin gelişiminde de çalıştı.
Özellikle de 1999 Marmara depremi sonrasında –o zaman henüz çok fazla abonesi olmayan mobil şebeke dahil, sabit haberleşme sistemlerinde yaşanan sıkıntının da etkisiyle– hem AKP öncesinde görevli olduğu süre boyunca, hem de sonrasında telsiz haberleşmesinin önünün açılması için uğraştı.
Gazetecilik sürecinde, ulaşan bilgileri olduğu gibi almayan, devamlı sorgulayan bir gazeteci olarak, konuştuğum devlet yöneticilerinin neredeyse % 99’unun yaklaşımı şöyle; “devleti ancak biz koruruz, özel sektör yiyicidir, bizim yaptıklarımız vatan-millet-sakarya için en doğrusudur”. Bürokrat bunu söylemezse –ki böyle düşünüyordur bir yandan– sorunuza şöyle de cevap verebilir; “doğru ama elimden birşey gelmez”.
Sadece son 20 yıllık AKP tecrübesi değil, önceden beri gelen bir gelenek bu (zaten son 20 yılın bürokratları bu da değil). İşte Tahir Dengiz bunun dışında bir devlet adamıydı. Dinleyen, ne olduğunu anlamaya çabalayan ve sonra da mevcut kurallar içinde çözmeye çalışan yöneticiydi. 2.ölüm yıldönümünde (haziran), daha çok şeyi anlatacağım bir yazı düşünüyorum. Çünkü, bundan sonra devlet yöneticisi olanlara belki örnek olmaya devam eder.
Bu söyleşide anlatacağımız Tahir.net (TA-AH-IR-net TA) işte böyle kıymetli bir devlet adamının adına adandı. Yani vefatından sonra bile, ülkemizin haberleşmesi için bir katkısı var (yaşarken de telsiz networklerini geliştirmek için çalıştı çünkü). Şimdi bu networkü Oğuzhan Kayhan ile konuşalım.
Kendinizi tanıtır mısınız ?
1997 yılından beri radyo amatörlüğüne gönül vermiş biriyim. Bir izci kampı sırasında düzenlenen JOTA etkinliğinde tanıştım bu hobi ile. JOTA tüm dünya izcilerinin telsiz üzerinden birbirleri ile iletişim kurduğu bir uluslararası etkinlik.
Elektrik ve elektronik konularının yanı sıra kablosuz haberleşme teknikleri ilgimi çektiği için başladığım bu hobi hem analog hem dijital haberleşme konularında beni oldukça geliştirdiği için bir süre sonra buradan edindiğim deneyim ile profesyonel iş hayatımda da bu bilgilerden istifade etmeye başladım. HF ten mikrodalgaya, antenden alıcı verici çalışmalarına, yazılımına kadar her dalıyla uğraşıyorum.
TA2NC nedir?
Tüm dünyada radyo amatörlerine ilgili ülkenin kanunlarına uygun şekilde yapılan bir sınav ile radyo amatörlüğü için kullanabileceği bir çağrı işareti verilir. Burada ilk iki harf amatörün bulunduğu ülkeyi, rakam o ülkede hangi bölgede ikamet ettiği, rakamdan sonra bulunan harfler de kişiye özel kısmı oluşturur. Türkiye için bu ön ek, TA, TB, TC veya YM olabilmektedir.
Aldığınız bu çağrı işaretini tüm dünyada (amatör faaliyetlerin özel izne tabii olduğu ya da yasak olduğu az sayıda ülke hariç) kullanabilirsiniz.
Kısaca amatör telsizcilik ve telsiz ile haberleşme (ARDC) nedir?
Amatör telsizcilik, herhangi bir maddi menfaat beklemeden kablosuz haberleşme yöntemleri ve teknikleri üzerine araştırma ve geliştirme yapmak üzerine kurgulanmış bir hobidir. Bu hobide devletler tarafından amatörlere tahsis edilmiş olan frekanslarda belirli kanuni ve etik kurallara uygun olarak alıcı verici, anten, yarışmalar, yazılım ve donanım geliştirme çalışmaları gibi bir çok alt dalda kendini geliştiren kişilere de radyo amatörü denmektedir.
Hobiyle ilgilenenler ağırlıklı olarak Elektronik ve Haberleşme konularında eğitim almış ya da çalışan kişiler olsa da, bu işe gönül vermiş her meslekten hobidaşımız mevcut. Nobel ödüllü bilim insanlarından, astronotlara, krallardan sinema oyuncularına kadar çok geniş bir yelpazemiz var.
ARDC yani “Amateur Radio Digital Communication” radyo amatörleri tarafından oluşturulmuş amatör dijital haberleşme konularında belirli bir standartlarına ve koordinasyonu sağlamaya yönelik çalışan bir topluluktur.
İnternet öncesi ve sonrası amatör telsizciliğinde bir fark var mıdır?
Hem olumlu hem olumsuz farklar tabii ki mevcut. Olumlu tarafı daha önce sadece az sayıda bülten ve dergiler ile yapılan bilgi paylaşımı artık tüm dünya amatörleri ile kolayca iletişim ve bilgi paylaşımı sağlayan internet sayesinde çok daha kolaylaşmıştır. Dünyanın herhangi bir yerinde yapılan bir çalışmayı artık amatörler kolayca takıp edebilmekte ve kendileri detaylı bilgi paylaşımları sayesinde uygulama fırsatı bulabilmektedir
Olumsuz tarafı ise bu hobiyi sadece haberleşme, görüşme olarak gören gençlerin elimizde internet gibi bir imkan varken niye telsizle uğraşalım tarzı bir yaklaşım içine girmeleri diye düşünüyorum. Aslında sıkıntı internetten ziyade hobinin tam amacının doğru aktarılaması diye değerlendiriyorum.
Dünyada mevcut olan networkler hangileridir?
Amatör radyo açısından bakacak olur isek, internet dünyasında sadece radyo amatörlerine tahsisli bulunan 44’lü IP adreslerinden oluşan bir ağ mevcuttur. Bu ağ gününüz internet dünyasında tabii ki normal internet ile entegre olsa da bazı yerlerde tamamen kapalı bir ağ olarak ta çalışmaktadır. Bazı yerlerde paket radyo gibi çok düşük hızlarla olduğu gibi, farklı protokoller ile modern radyolink hızlarında çalışan ağlar da mevcuttur.
Bu ağlar üzerinde afet haberleşmesi, APRS , dijital röle bağlantılarıgibi amatörlere hizmet veren servisler koşmaktadır.
Türkiye bir ara çok koyu bir şekilde telsizciliğe soyunmuştu. Her yerden BREAK BREAK sesleri duyardık ama sonra bu azaldı, yok oldu sanki. Türkiye’de durum nedir?
Aslında break break ya da “arkadaş arıyorum arkadaş” şeklinde tanımlanan kısım bir ara popüler olan halk bandı (CB) çalışmaları. Halk bandı lisans gerektirmeyen, insanların pek bir fazla kurala tabii olmadığı bir telsiz haberleşme ortamı diyebiliriz. Telsiz dediğimizde de çoğu kişinin aklında ilk canlanan maalesef bu oluyor.
Radyo amatörlüğü bundan çok farklı. Biz sadece sohbet muhabbet değil işin ağırlıklı teknik tarafı ile ilgileniyoruz diyebilirim.
Maalesef ülkemizde 80’li yıllara kadar yasak bir hobi olduğu için teknik gelişme konusunda dünyanın biraz gerisinde kalmış durumdayız. Hızla arayı kapatmaya çalışıyoruz ancak günümüzde haberleşmenin internet ve telefon ile çok kolaylaşmış hale gelmesi özellikle gençlerde işin teknik yönünden ziyade haberleşme açısından bakıldığında gereksiz bir efor olarak görülebilmekte. Oysa ki günümüzde kullandıkları telefon, Wi-Fi gibi tüm teknolojilerin, aslında bu hobideki yapılan çalışmalar sayesinde şekillendiğini bilmeleri gerek. Radyo amatörlüğünde de zaten günümüz şartlarına uygun olarak eski analog sistemler yerine dijital sistemlere doğru ciddi bir yöneliş var.
99 yılına kadar çok daha küçük bir gruba hitap eden bu hobi Körfez depreminden sonra özellikle afet haberleşmeciliği alanında radyo amatörlerinin gösterdiği fayda göz önüne geldiğinde hızla yaygınlaşmaya başladı.
Tabii burada radyo amatörlüğü için istenen ağır teknik sınavların bu özel durum sayesinde ülkemizde kolaylaştırılmasının da bir etkisi var.
Ama bu da başka bir soruna yol açtı. Daha önce de değindiğim gibi bu hobi teknik bir hobi. iyi bir elektronik altyapı gerektirmekte. Ancak basitleştirilen sınav sayesinde hiç teknik altyapısı olmayan insanlar da amatör lisans sahibi olmaya başladı. Bu hobi’nin yaygınlaşması ve bilinirliğinin artması için olumlu bir şey olsa da hobinin amacının teknik çalışmalardan ziyade daha çok afet haberleşmesi şeklinde algılanmasına yol açtı.
Şimdi siz Ta-AH-IR-net TA, amatör haberleşme radyo network ağından bahsediyorsunuz. Benim de tanıma şansına eriştiğim ve Türkiye’de internetin ve telsizciliğin gelişmesine yaptığı kıymetli katkılarıyla her zaman andığım Tahir Dengiz’in adını vermişsiniz. Bu network nedir? Yetenekleri neler olacak, anlatır mısınız?
Ta-ah-ir net kablosuz ağlar üzerinde çalışan bir geniş alan ağı. Bildiğiniz gibi Wi-Fi frekansları 2.4 ve 5.GHz bantlarında yer almakta. Pek dikkat çekmese de bu frekansların bazı kısımları public haberleşmeye kapalı. Sadece amatörlere serbest. Detaylı frekans listelerine internetten kolayca ulaşılabilir. Piyasadan hazır alabildiğiniz kablosuz cihazlarda bu amatör bantlar kapalıdır. Ama dünyada başka amatörlerin de yaptığı katkılar ile son kullanıcı ürünü bu cihazların yazılımları değiştirilerek amatör bantta çalışır hale gelmiştir
Özellikle AREDN olarak adlandırılan “Amateur Radio Emergency Data Network” projesinde açık kaynak kodlu yazılımlar kullanılarak piyasada satılan bazı markalar için bu yazılım uyumlandırılmış ve bu sayede elde edilen geniş ağ bağlantıları sayesinde ülke çapında kesintisiz amatör ağlar yaratılmıştır. Türkiye’de yapılan çalışmada özellikle Türkiye iç pazarında bulunan markalar gözetilerek bu kodlarda değişikliğe gidilmiş ve elimizde kolayca ulaşabileceğimiz fiyat efektif cihazlar ile dünya geneline yayılmış bu ağa bağlantı için altyapı çalışması yapılmıştır.
Peki bu ağ bize ne kazandırır derseniz, üzerinde çalıştırılacak katma değer yaratacak servisler ile hem amatörler arası haberleşme hem de bir afet durumunda coğrafi bilgi sistemi, voip haberleşmesi, röle bağlantıları çeşitli raporlama ve dosya paylaşım servisleri sayesinde hem günlük hayatta hem afet durumunda dijital haberleşme altyapısını oluşturmak hedeflenmiştir.
Ta-ah-ir-net’e nasıl katılabiliriz?
Bunun için öncelikle radyo amatörü olmanız lazım.
Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü’nün sayfasından bulabileceğiniz sınav başvurularını yaptıktan sonra bu ağa dahil olmak için ta-ah-ir net veya AREDN uyumlu bir kablosuz ağ cihazı almanız lazım. Değişik marka ve modeller mevcut. Daha sonra cihaz üzerindeki yazılımı değiştirip bahsi geçen yeni yazılımı yükleyip etrafınızda duyduğunuz diğer ağlara bağlanabilirsiniz.
Tabii bunun için bir planlı çalışmamız var. Özellikle İstanbul ve Ankara da başlayan ve yaygınlaştırma amaçlı projede bağlı olan node’larin sayısını arttırmayı hedeflemekteyiz. Her bir node hem alıcı hem tekrarlayıcı olarak çalıştığı için eklenen her yeni cihaz aslında kapsama alanımızı ve toplam bant genişliğimizi arttırmakta. Yüksek noktalara yerleştirilen cihazlar sayesinde de şehirler arası linkleri oluşturmaktayız.
Dediğim gibi bu kapalı bir ağ olduğu için buradan bedava internet alır mıyım gibi düşüncelere girmeden, amatör servislere ve özellikle afet haberleşmesine destek amacıyla faydalanabileceğini hatırlatmakta fayda var.