Yatay arama motorlarına örnek olarak Google ve AltaVista’yı gösterebiliriz. Dolayısıyla dikey arama motorlarına, konuya özel arama motorları da diyebiliriz. Dikey arama motorları çeşitli adlara sahiptir: Speciality search engines, specialized search engines, topical search engines, vertical search engines, vortals.
Dikey arama motorları faaliyet alanına, hacmine, indeksini yaptığı unsurlara göre değişir. Bir arama motorunun dikey olup olmadığını anlamak için konu üzerinde ne kadar yoğunlaştığına, sahip olduğu bilginin miktarına ve sıkça güncellenip güncellenmediğine bakmak gerekir.
Eğer bir konu hakkında bilgi sahibi olmak ve çeşitli kaynaklardan yararlanmak istiyorsanız yatay arama motorları size yardımcı olacaktır. Eğer bir konuya özgü detaylı araştırma yapıyor ve bilgilenmek istiyorsanız dikey arama motorlarını kullanmanız gerekir. Ayrıca yatay arama motorlarında bulunmayan bilgileri dikey arama motorlarında bulabilirsiniz. Dolayısıyla bu tip motorlar genel arama motorlarının sunabileceği konuyla ilgisi olmayan bilgileri sunmamakta ve araştırmacıya zaman kazandırmaktadır.
Bir önceki yazımda (bkz. Görünmeyen Web’i Yakından Tanıyalım) BrightPlanet’in çalışmasına dayanarak Görünmeyen Web’in 550 milyar döküman barındırdığını belirtmiştim. Görünmeyen Web’de araştırma yaparken genel arama motorlarında kullandığınız yöntemlerden farklı yol izlemelisiniz. Dikey arama motorunda araştırma yaparken konuya ait terminolojiden faydalanmanız gerekmektedir. Örneğin filozofik açıdan bireyselcilik üzerine araştırma yaparken ekonomik anlamda bireyselcilik ilginizi çekmeyebilir. Dolayısıyla filozofi kaynaklarına odaklanmış arama motorunu kullanmanız daha akılcı olacaktır. Çoğu dikey arama motorları, genel arama motorlarının aksine dolaylı Boolean mantığını (artı veya eksi işareti) kullanmanızı istemez, bunların yerine Boolean operatörlerini* (AND, OR, NEAR, NOT, AND NOT ve bazen ANDNOT gibi) destekler. Kişisel fikrim arama motoru tipi farketmeksizin her zaman bu operatörleri kullanmanız ve kullanacağınız motorun arama ipuçları veya yardım sayfasını okumanızdır.
SearchEngineWatch.com belli başlı dikey arama motorlarını listeliyor. Bunların arasında finansal, medikal, çocuklara özel ve daha bir sürü kaynağa ulaşmanız mümkün.
*Boolean operatörleri arama motorlarına karşınıza çıkacak kaynaklarda hangi anahtar kelimeleri istediğinizi veya istemediğinizi yada hangilerinin birbirine yakın olması gerektiğini bildirir.