Giriş
Tarihsel düzlemde sanayi toplumundan sonraki aşama, bilgi toplumu ve küreselleşme sürecidir[1]. Bu seyir teknoloji kullanımını da beraberinde getirmiştir. İnsanlığın, teknoloji alanında gerçekleşen en büyük buluşlardan biri olarak nitelendirilen internet ile tanışmasından sonra, bu buluşun toplumsal hayata yansıması, olağanüstü bir hızla gerçekleşmiştir[2]. Ancak internetin iktisadi hayata getirdikleri, çok daha hızlı ve katlamalı olarak ortaya çıkmaktadır.[3] Özellikle e-ticaret[4] olarak adlandırılan alan, yaygınlaşan internet ağları sayesinde bütün dünyayı sarmaktadır. Böylelikle klasik yöntemlerle binlerlerce dolar harcamayı gerektirecek reklam, sube açma gibi yeni bir pazara girme işlemleri internet aracılığıyla çok azalmakta ya da tamamen ortadan kalkmaktadır. Zira; günümüzde internet sayesinde işletmeler tüm dünyayı kendi pazarı haline getirmiştir. E- ticaretin yaygınlaşması ise ticari hayatta hukuki güvenliğin sağlanması bakımından önemli bir yer tutan noterlik işlemlerinin elektronikleştirilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Kimi ülkelerde değişik oranlarada yanıt bulan bu ihtiyaç, ülkemiz bakımından tartışılmakta olan bir alan olarak varlığını sürdürmektedir.
Teknoloji, daha özelde internet kullanımı bakımından ülkemiz açısından hızlı sayılabilecek bir gelişim görülmekle[5] beraber, gelişmekte olan bir ülke olmanın getirtiği sosyolojik özellikler, araştırma ve geliştirmeye ayırılan gayri safi milli hasılanın nisbi olarak az oluşu gibi faktörler, teknoloji kullanımında çekingen olarak nitelendirilebilecek yaklaşımlara neden olmaktadır. Bu anlamda örgütsel yapının teknolojiye uyum sağlaması, bu yönde geliştirilmesi ve değişimin benimsetilmesi gerekir. Bu değişim ise açık, ussal ve doğal sistemler şeklinde üçlü bir tasnife tabi tutulan örgütsel sistemlerin herbirinde farklı tarzlarda gerçekleşir.
Değişimin benimsenmesi bakımından kamu yönetimi etkili bir araç sayılabilir, ancak sistem yaklaşımı bakımından sosyo-ekonomik düzey de kamu yönetimini etkileyeceğinden “bilgi bakanlığı” gibi bir oluşum, örgütsel yapıda gerekli benimseme gerçekleşmeksizin tek başına yeterli olmayacaktır.
En çok sayıda “yararlanana/ilgiliye” sahip kurumların başında gelen kamu yönetiminin öncelikli görevi yurttaşına hizmette iyiyi, kaliteyi ve hızı sunabilmektir. Bilgi teknolojilerinin bir aracı olan akıllı kimlik kartı kullanarak internet üzerinen doldurulan ve dijital imza iliştirilebilen formlar, yine bu kartlar aracılığıyla kamu yönetimiyle ilgili işlemlerin tek bir ortamda toplanması olasılığı, üst başlıkta e-devlete geçiş, beklenilen nitelikte bir hizmetin sunulabilmesi açısından önemli bir adımdır. Demokratik-siyasal biçimlendirmede ve tanımlamada kamu yönetimiyle etkisi bakımından en güçlü gruplardan birisi olarak gözüken noterlik e-devlete geçişte yapıtaşlarından biri olabilir. E-devlet çalışmaları da e-noterliğe ortam hazırlayacağı için, bu etkileşimin çift yönlü olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.
Elektronik iletişim ortamı ve bunun noterlik alanına yansıması olan e-noterlikte başdöndürücü bir hızla ortaya çıkan gelişmeler, hukuk açısından da takibi zor ve fakat kaçınılmaz bir alanı da beraberinde getirmiştir. Öte yandan, bazen işin niteliğinden, bazen de mevzuattan kaynaklanan nedenlerle elektronik noterlik hizmetinin tüm noterlik işlemleri bakımından söz konusu olamayacağı da bir gerçektir. Bu çerçevede dört tür e-noterlik hizmeti karşımıza çıkmaktadır: Elektronik tarih damgası vurma, elektronik olarak düzenleme şeklinde belge hazırlama, hazır olarak kendisine gönderilen dokumandaki elektronik imza ve tarihi onaylama, elektronik dokümanların saklanması, bunların varlığının ve içeriğinin istendiğinde elektronik olarak belgelendirilmesi.
Elektronik olarak verilebilecek noterlik hizmetlerinin tespiti bakımından, notere duyulan ihtiyaçların başında hukuksal güvenliğin sağlanması olgusunun geldiği gözönünde tutulursa, taşınmazlar üzerindeki ayni haklar bakımından değişiklik yaratan işlemler, vasiyetname düzenlenmesi gibi kamu yararının ön planda telakki edildiği alanların değil de özel yararın ağırlıkta olduğu, özellikle ticari ilişkiler gibi alanların tercih edilmesi, elektronikleşme konusuna kuşkuyla yaklaşan görüşlere de bir cevap niteliği taşıyacaktır. Söz konusu görüşlere, kapsamı genişletilmiş bir sorumluluk hukuku ve mesleki sorumluluk sigortası kadar ticari hayatta yaygınlaşan elektronikleşmenin ortaya koyduğu sosyal muvafakat de cevap oluşturacaktır.
Yazının devamını Kamu Yönetimi ve Hukuk Ekseninde e-Noterlik-2 başlığı altında okuyabilirsiniz.
turk-internet.com’un Notu : Bu yazının turk-internet.com’da yayınlanmasında katkılarından ötürü, Türkiye Noterler Birliği Yönetim Kurulu üyesi ve Mersin 3. Noteri sayın Orhan Turan’a teşekkür ederiz.
Yazıyı hazırlayan ekip
————————-
Doç.Dr.Çağlar Özel
Öğr.Gör.Dr.M.Kemal Öktem
Arş.Gör.Gökçeçiçek Tatlarlı
Hacettepe Üniversitesi
İktisadi ve Ticari Bilimler Fakültesi
Kamu Yönetimi
*Bu yazının oluşumunda değerli katkılarını esirgemeyen, Türkiye Noterler Birliği Yönetim Kurulu üyesi ve Mersin 3. Noteri sayın Orhan Turan; TNB Bilgi İşlem Müdürü Mustafa Afyonluoğlu’na en içten teşekkürlerimizi sunuyoruz.
[1] Bu konuda bkz. Bell, D.: The Coming of Post-Industrial Society, Basic Books, Newyork 1973.
[2] İnternetin 50 milyon kişi arasında yaygınlaşma süresi 4 yıl iken bu süre diğer haberleşme araçlarından telefon için 74 yıl; radyoda 38 yıl; bilgisayarda 16 yıl ve televizyon açısından ise 13 yıl olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Mann, L. /Eckert , E /Knight, C. Sarah, Electronic Commerce, Jully 2000 Washington, s. 13’den nakleden:Arıkan, Ayşe: Elektronik Ticaret, Hukuk ve Noterler, Noterlik Hukuku Sempozyumu VII, Elektronikteki Gelişmeler ve Hukuk, Ankara 2001, s. 13. )
[3] ETKK (Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu) raporuna göre 2000 yılında hacminin 300 milyar dolara ulaşacağı tahmin edilen elektronik ticaretten beklenenler, bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığı ile, küreselleşme, rekabet üstünlüğü, uluslararası ticaretten daha çok pay ve sürdürülebilir sosyal ve ekonomik kalkınmaya katkı olarak özetlenmektedir. ABD’deki elektronik ticaretin geleceğine ilişkin tahminlere göre, 2007 yılında tüketicilerin %26’sı alışverişlerini elektronik ortamda gerçekleştirecektir. Buna ilave olarak önümüzdeki 10 yıllık dönemde internete dayalı elektronik ticaretin piyasa payının %2’den %50’ye yükseleceği tahmin edilmektedir. World Trade Organization, Electronic Commerce and The Role of The WTO;US 1998;p.25 (Güneş, İsmail: Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesinin Uluslararası Boyutu, 8. İnternet Konferansı,
[4] Elektronik ticaret “ …metin, ses, görsel görüntüler (visual images) ve benzerlerini içeren dijital verilerin işlenmesi ve iletişimine (prossessing and transmission) dayalı olan ve açık şebekeler (açık ağ, open network) (örneğin internet) ya da açık bir şebekeye ağ geçidi (gateway) bulunan kapalı şebekeler (closed networks) (örneğin AOL veya Minitel gibi) üzerinden yürütülen, bireylere veya kuruluşlara ilişkin ticari işlemler (commercialtransactions) anlaşılmaktadır. (Karş. OECD Policy Brief, No. 1, 1997, s.2.) (Özsunay,Ergun: Uluslararası Çalışmaların ve Bazı Ulusal Düzenlemelerin Işığında Elektronik Ticaret ve E- Sözleşmelerin Temel Sorunları, Uluslararası İnternet ve Hukuk Sempozyumu, İzmir 2001, s. 121’den naklen). Bu konuda ayrıca bkz. Kocaman, Arif: Elektronik Ticaretin Türk Hukuku Açsından İncelenmesi ve Öneriler, Elektronik Ticaret , Rekabet Hukuku ve Tüketicinin Korunması Hukuku Semineri, Ankara 2001, s. 102-116; Güneş, Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi,
[5] Bu konuda bkz. Türkiye İnternetinin ve İnternet Kurulunun Kısa Tarihi, 05.07.2001, Derleyen Akgül, Mustafa,