2008 Krizi Telekom Sektörünü Teğet Geçmemiş, Telekom Yatırımları Düşmüş

“Fiber yatırımları, kullanıcı ihtiyacını karşılıyor mu?” diyerek başladığımız “Telekom Yatırımları” başlıklı dosyada, “2010-2022 aralığında ülkemizdeki fiber uzunluğu takribi 3 kat artarken, kullanım ihtiyacı 42,5 kat artmış” demiş ve bunu gösteren şu grafiği* sunmuştuk;

Bu 3 kat fibere karşı 42,5 kat kullanım artışının anlamı, bugünlerde internetimizi daha çok kişiyle paylaşıyoruz demektir. Bugün ülkemizin “Telekom” yatırımlarına biraz daha yakından bakalım (bir sonraki yazıda gelirlere bakacağız).

Ülkemizde 4G Yok Gibi (Eser Miktarda Var)

Ülkemizde 4G yatırımı yapılmış mıdır?

Hükümete, Ulaştırma Bakanlığına, BTK’ya ve de mobil operatörlere sorarsanız, 2016 yılında ihalesi gerçekleştirilmiş olan 4G’ye “evet yatırım yapılmıştır”.

Ama aşağıdaki karşılaştırmalı 2 harita size ne söylüyor?

Soldaki Türkiye haritasında kırmızı ile işaretlenmiş olan 4G adeta “belli başlı bir kaç yere kurulmuş”. Sağdaki Yunanistan ise 4G kapsaması ise bırakın ana karayı, denizi ve Türkiye’nin batı kıyılarının tamamını da içine alıyor.

Şimdi birisi sorsa, önümüzdeki yüzyılda Türk gençleri mi daha iyi durumda olacaklar, Yunan gençleri mi? Nasıl cevap verirsiniz?

Özetle bu ülkede 4G yatırımı yok. 4G varmış gibi yapmak için belli başlı yerlere kurulmuş baz istasyonları var.

Telekom Operatörlerinin Yatırımları 2008’den Bu yana Kademeli Şekilde Azalıyor

Mobil Operatörlere sorduğumuzda, “tabii ki, acaip 4G yatırımı yaptık” türünden bir şeyler söylüyorlar. Beraberce bakalım nasıl bir yatırım yapmışlar?

Yani 2016’da 4G ihalesi yapılmıştı. O yıl ve sonrasında acaba 4G’nin yayılmasını sağlamak için normal yatırımın dışında büyük bir yatırım artışı var mı?

Bu grafikten gördüğümüz şey şu;

• Yatırımların 2008’den beri düştüğü ;
  • Türk Telekom 2000’den bu yana aşağı yukarı her yıl aynı düşük miktardaki yatırımıyapıyor.
    • En yüksek yatırım 2008’de 1 milyar $ olmuş. Onun dışında yatırımı her yıl 500 milyon $’a bağlamış. Halbuki, ülkenin ana omurgasını yönetiyor. Bu yatırımın yetersiz olduğu ortada.
  • Mobil sektöre bakarsak;
    • 2000’de (1999’da Turkcell ve Telsim lisans alarak ilk defa ayrı şirket haline gelmişlerdi) çok yüksek miktarda yatırım yapmışlar
    • 2000-2004 arası yatırımda sert düşüş görülüyor. (Aria’ya yatırım yapılmayan dönem)
    • 2004-2009 arası yatırım yeniden yükselmiş (o dönem Vodafone-Turkcell rekabeti nedeniyle yatırım yüksek)
    • 2009-2010’dan bu yana 12 yıldır sürekli düşüşte
• 4G’de fazla yatırım yapılmadığı anlaşılıyor (yukarıdaki haritalar da bunu gösteriyor zaten).
• Yatırımlar o kadar düşmüş ki, 2021’de, 2000 yılının % 40’ı kadar ve 2008’in 3’de biri daha az yatırım yapılmış.
• Bu sene muhtemelen daha sert bir düşüş göreceğiz.

Hangi Operatör Ne Yatırım Yapmış? (yatırımlar 4.çeyrek ağırlıklı)

Toplam yatırıma bakıldığında, telekom sektörü 22 yılda 44,7 milyar $ yatırım yapmış. Bugünkü kurla 825 milyar TL civarı. Toplam gelirin % 19’u oranında. Bunun içinde

• % 73’ü yani 32,6 milyar $’ı 3 mobil operatöre ait.
  • Bu % 73 içinde Vodafone+TT Mobil birlikte yatırımı aşağı yukarı Turkcell’in yatırımına eşit
• Geri kalan 12,1 milyar $ yani % 27 ise Türk Telekom’un sabit yatırımları
• En çok yatırım yapan operatör Turkcell (aşağı yukarı toplamın % 30’u)

Çeyrek dönemli olarak bakarsak da; ilginç bir durum olarak Vodafone hep aynı düzende yatırım yaparken, Turkcell ve Türk Telekom yatırımlarını ağırlıklı olarak son çeyreklerde yapıyor. Muhtemelen bilançoya bakıp, ona göre yatırım yapmayı tercih ediyorlar.

Diğer İşletmeciler Ne Yatırım Yapmış?

Türkiye’de 2004 yılında “telekom’da serbestleşme” ilan edildi. Yani 18 yıl önce. Serbetleşme (bilmeyenler için söyleyelim), devlet olmayan kişilerin de telekom operatörü şirketi kurması anlamına geliyor. Bu bir altyapı operatörü, internet servis sağlayıcı, sabit telefon hizmetleri operatörü, veri merkezi, MVNO (mobil sanal işletmeci), Wi-fi operatörü ya da uydu operatörü olabilir. Altyapı konusundaki kısıtlama nedeniyle de bu firmalar genellikle Türk Telekom’un yatırım yaptığı şebeke üzerinden hizmet verirler.

Aşağıdaki grafikte, Türk Telekom’un yaptığı yatırımı bu alternatif firmaların yatırımları ile karşılaştıralım;

Bu grafik 2011-2021 aralığında alternatif firmaların –tüm engellemelere (örneğin fiber döşemenin engellenmesine) rağmen– Türk Telekom’dan daha fazla yatırım yaptıkları gösteriyor.

Anlayacağınız, “Teğet geçecek” denilen mortgage krizi, en azından telekom sektörünü teğet geçmemiş (diğer sektörlerde ne olmuş acaba).

2008 aynı zamanda IMF Türkiye Yerleşik Temsilciliği program ilişkisinin sona erdiği yıl oluyor. Yani Türkiye IMF gözetim ve denetiminden ayrıldı. Bunun acaba telekom konusuna etkisi ne olmuş? (ekonomistler bunu nasıl değerlendirir).

* Grafikler Mehmet Ali İnceefe’ye aittir. Bu kıymetli grafikleri bizimle paylaştığı için çok teşekkür ederiz.