5G’ye geçmek, sadece daha hızlı telefon görüşmesi ya da mobil internet gibi olmayacak. Geçen hafta Vodafone’un Dresden Üniversitesinde desteklediği kürsüyü ziyaret ettiğimizde, bunları örnekleri ile gördük. Artık kendi kendine giden arabaların, uydudan talimat alan tarım araçlarının, arttırılmış gerçekliğin yüzyılına dahil oluyoruz. Yani 5G bir sadece yeni bir teknolojiye geçiş değil, yeni bir yaşam tarzı getirecek.
Vodafone’un desteklediği 5G çalışmalarını yerinde görmek için gittiğimiz Dresden Teknik Üniversitesindeki Vodafone Kürsüsünde, 5G’nin bir “G’den üst G’ye geçiş” olmayacağını, hayatı tamamen değiştireceğini görmüş olduk. 2020’lerden sonra göreceğimiz 5G şebekeleri konusunda, “Biz bu teknolojilerde nerelerdeyiz” ve “olmak ya da olmamak” diye düşünmeden edemedik.
Dresden Üniversitesi Vodafone Kürsüsündeki çalışmaların haberini daha önce yayınlamıştık [1]. Bu haberimizde ise çeşitli detaylarını yani 5G konusunda neler çalışıldığını vermek istiyoruz. 5G konusunda geçen yıl mayıs ayı civarında yayınladığımız yazılarda [2][3] nelerin olacağını ya da olmasının hedeflendiğini yazmıştık. Bu ziyarette, onları yerinde görme ve geleceği kafamızda daha somutlaştırma olanağımız oldu.
Not olarak belirtelim; Dünyada “5G” henüz “nasıl olsun?” başlığı altında tartışılan bir konu. Dolayısıyla da standartları daha belirlenmemiş durumda. Orada, burada “5G başlatılıyor”, “başlatılacak” vs gibi haberler de şimdilik sadece “pazarlama numarası”.
Dresden Üniversitesi, Vodafone Kürsüsü 5G laboratuarında gördüklerimiz ise, bir nevi, neler olabileceğinin araştırılması ile ilgili. Dresden Üniversitesi’ndekiler “neler olmalı” konusunda kafa yoruyor ve “yapılabilir mi?” ya da “nasıl yapılabilir”i anlamaya çalışıyorlar.
Vodafone 21 Yıldır Prof.Dr.Gerhard Fettweis’i Destekliyor
Vodafone’un 21 yıldır Dresden Teknik Üniversitesi Vodafone Mobil İletişim Sistemleri Bölüm Başkanı Profesör Dr.Gerhard Fettweis’in çalışmalarını desteklediğini öğrendik[4].
Geçen hafta üniversiteye bir grup basın mensubu tarafından yapılan ziyarette, kendisini 4G nedeniyle Vodafone içindeki en iyi uzmanlardan birisi olarak tanımlanan ve Türkiye’ye yeni atanan Vodafone CTO’su Mallik Rao tanıttı. Rao’nun hem Vodafone’un yaklaşımını, hem de Fettweis’i tanıttığı ve arkasından da Fettweis’in 5G konusunda çalışmaları ve bölümünü tanıttığı konuşmasını aşağıda izleyebilirsiniz.
Prof.Dr.Fettweis, bu G’lerin uzmanı. Kendi ifadesine göre, biz 2G’yi kullanırken, o 3G üzerinde çalışıyormuş. 3G kullanırken de 4G ve şimdi biz daha 4G’ye giremedik ama o 5G çalışıyor. Kendi ifadesine göre, Vodafone da kendisini bu uzun çalışması boyunca, 21 yıldır destekliyor.
Tek destekleyen Vodafone da değil. Başka partnerleri de var. Zaten 100 kişilik ekiple yapılan çalışmanın çeşitliliğini görünce, işin boyutunu ve neden “evrim” olacağını anlıyorsunuz. Kendisi ekibini “küçük” olarak tanımlıyor.
Aşağıda niye “evrim” dediğimizi bir kaç örnekle anlatacağız ama önce sonucu baştan söyleyelim. Japonya olimpiyatları ya da Stockholm için duyurulan operasyonlara ve orada burada “5G başladı, başlıyor” haberlerine rağmen, Prof. Dr.Fettweis 5G şebekeler için başlangıç tarihini 2020 – 2023 aralığında veriyor.
Benzer bir ifadeyi Prof.Dr.İlhan Fuat Akyıldız’ın geçen yıl katıldığı bir konferanstaki sözleri ile başka bir yazımızda belirtmiştik [3]. 2020 öncesinde 5G diye ortaya çıkanlar, daha çok pazarlama amaçlı gösteriler, showlar. Gerçek 5G şebekeler 2020’den sonra geliyor.
5G nedir?
Geçen yıldan bu yana 5G’yi artık herkes duymuştur diye düşünüyoruz ama yine de bilmeyenler için tekrarlayalım. “G” harfi, ingilizce “nesil” anlamına gelen “generation”un kısaltması. Yani bu “G” teknolojideki gelişmeleri ifade ediyor. Basitçe hatırlatalım; cep telefonlarında 1990’ların ilk yarısına kadar 1G, 1990-2000 arasında 2G (ki bizim GSM firmalarımızın ilk yayıldığı yıllarda kullandığımız şebekeydi), 2000-2010 arası 3G, 2009’dan itibaren 4G teknolojileri kullanıldı, kullanılıyor. 2020’den itibaren ise 5G dünyasına gireceğiz. Tabi bunlar dünya tarihi, Türkiye’de biz bu teknolojileri hep 7-8 yıl gecikmeli aldık.
5G’nin özellikleri “daha büyük / hızlı genişbant”, dolayısıyla “daha çok kişi tarafından aynı anda kullanılabilir”, “daha dengeli” ve “daha hızlı cevap veren” gibi tanımlanabilir. Bunların anlamını aşağıdaki videolarda izleyebilirsiniz.
Son yıllarda gittikçe artan oranda konuştuğumuz “büyük veri”, “bulut”, “IoT”, “M2M” gibi kavramlarla biraraya geldiğinde çok anlamlı hale geliyor. Bunu aşağıda “Resim Tamamlanıyor” başlığı altında ileride okuyabilirsiniz.
5G’de Dünya Nerede?
Avrupa 5G teknolojilerine girmeye geçen yıl (2015) temmuzda çalışmalarına başlayan 5GPP komisyonu ile başladı [5]. Ülkemizde Argela dolayısıyla Türk Telekom bu yapının içinde. 5GPP komisyonu, 5G’de “neler olmalı”, “nasıl çalışmalı” gibi fikirlere kafa yoran bir grup. Bunların oluşturduğu fikirlerden standartlar (cihazlar ve altyapı nasıl çalışacak standartları) ortaya konulacak.
Dünyanın çeşitli ülkelerindeki üniversiteler, telekomünikasyon üreticileri ve operatörler de bu konulara kafa yoruyor ya da bir şeyler üretmeye çalışıyorlar. Bizim ziyaret ettiğimiz Almanya’nın Dresden Teknik Üniversitesi’ndeki Prof.Dr.Fettweis yönetimindeki ekip de bunlardan birisi. Hatta kendilerini bu oluşumların lideri olabilecek kapasitede şeklinde tanımlıyorlar.
Dresden 5G Laboratuarında Yapılan Çalışmalar
Prof.Dr.Fettweis, 5G’de üzerinde çalıştıkları konuları, wireless, donanım, network ve uçların kontrolü ile dokunmatik internet uygulamaları olarak 4 grupta sayıyor. İş ortaklarını ve yarattıkları startup firmalar dahil, bu bölüme ait açıklamaları aşağıda izleyebilirsiniz.
Wireless – RoadMap
Dresden Üniversitesi Vodafone Kürsüsünde 5G konusunda yapılan çalışmalar
- İçerik (çok büyük)
- Kontrol (önemli)
- Algılama ve 0.1 milisaniye düzeyinde cevap verme
konularında yoğunlaşıyor. 10 GB’lerden Terabitlere çıkan düzeyde içerik, 1 ms düzeyinde kontrol süresi ve algılama süresinin de kısalması şeklinde tanımlayabileceğimiz bir dünya var. Dolayısıyla araştırmacıların çalıştığı temel konular bunlar.
5G Arabalar Dünyasına Ne Getirir? Algılama – Cevaplama Süresinin Önemi
Dresden Üniversitesinde çalışılan bir konu “hassas algılama” ve “cevap verme” ile ilgili. Otonom arabalar ve trafik ile “hassas ölçümlü tarım” konusundaki örnekleri izledik. Bu kavramların anlamını daha iyi anlamak için Prof.Dr.Fettweis’in sunumunda gösterdiği bir videoyu aşağıda verelim. Bu videoda herhangi bir trafik ışığı olmadığı halde, herkesin arabayla, bisikletle, otobüsle ya da yaya bir şekilde, hiç duraksamaksızın yoluna gittiğini görüyorsunuz;
5G bir nevi bu tür bir durumu sağlayabilecek diye düşünülüyor. Bunun için Dresden Üniversitesinde yapılan çalışmalar, arabaların kontrolü üzerinde duruyor. Aşağıda Fettweis’in bu konudaki anlatımını hem trafik için, hem de tarım için seyredebilirsiniz;
Dresden Üniversitesinde çalışılan detaylı bir çalışma ise arka arkaya giden otonom arabaların kontrolü ya da öndekinin durması durumunda, arkadakinin bunu anlaması ve durması ile ilgili. Aşağıda buna ait anlatımı izleyebilirsiniz.
Büyük İçeriğin Yönetimi
Bölümde çalışılan bir konu da, büyük içeriğin yönetimi. Bunu Prof.Dr.Fettweis’in anlatımı içinde bir stadyumda insanların atılan golü ya da bir pozisyonu aynı anda cep telefonundan daha yakından izleyebilmesi şeklinde tarif edebiliriz.
Bunun için 120 tablete içeriğin dağıtımı denemesi yapılıyor. Bunu aşağıda izleyebilirsiniz. Burada yine temel sorun olan, “gecikme” ile uğraşılıyor.
Dokunmatik (Tactile) İnternet ve Veri Akustiği
Bugün interneti görebiliyor ve duyabiliyoruz. Ama ya dokunmak? İşte 5G’nin bir farkı da bu. Bilim adamları internet üzerinden dokunma hissini aktarmanın yollarını arıyorlar. Dresden Üniversitesi Vodafone Kürsüsünde, 5G çalışmaları ile ilgili izlediğimiz ilginç bir bölüm de, dokunmatik internet ve verinin akustiği ile ilgiliydi. Önce Prof.Dr.Fettweis’den dokunmatik internetle ilgili gelişmeleri dinledik. Bunu aşağıda izleyebilirsiniz;
Bu noktada sunulan “Free viewpoint television – FTV”, seyircinin görmek istediği noktaya ve açıya kendisinin karar verdiği bir sistem. Mesela bir stadyumda, istediğiniz noktaya bakmak gibi tanımlanabilir.
“Tactile Internet” olarak adlandırılan bu bölümde Ercan Altınsoy isimli bir Türk bilim adamı çalışıyor. Kendisinin anlattıklarını aşağıda izleyebilirsiniz.
Çizgiler Birleşiyor – Resim Tamamlanıyor
Son bir kaç yıldır, “büyük veri”, “bulut”, “IoT” ya da “Nesnelerin İnterneti” kelimleri öne çıktı. Ama resim henüz tamamlanmış değil. Büyük veri diyoruz ama hala müşteri verilerinden bahsediyoruz. Oysa asıl büyük veri, kendi kendine giden otonom arabalar, ya da aşağıda izleyeceğiniz sanal nesnelere dokunduğunda ne olduğunu hissetme gibi özellikler için daha fazla geçerli.
Çünkü bunlar saniyede bilmemkaçbin veri oluyor ve bu verilerin değerlendirilmesi ile örneğin, otonom araba hareket ediyor ya da duruyor. Bu veriler, diğer arabalar, yol asfalt mı, çukurlu mu?, ışıklar yandı mı?, yağmur yağıyor mu?, yol sağa mı kıvrılıyor? Vsvs gibi sürekli tespit edilen ve değerlendirilen veriler oluyor.
Ya da bulut dediğimizde bugün akla, “verilerimi şuradaki buluta mı, buradaki buluta mı koysam” gibi bir şey geliyor ama olay bu değil. Örneğin arabalarda, kullanımı sırasında yani hareketli iken kullanacağı analiz ve verilerin alınacağı yer bulut.
Nesnelerin interneti ya da IoT ise henüz kolumuza taktığımız sağlık bazlı saatler gibi nesneler sanılıyor ama o kadar değil. Bütün bu diğer internetle çalışan şeyler ki, hepsi bir şeyleri tespit edip, kontrol edip, başka bir şeyler yapmaya programlanacak. Ama bu arada saniyede binlerce veri kullanacak.
İşte hepsinin tamamlanması için 5G lazım. Yani “o kadar büyük ve hızlı bant genişliği”, “o kadar dengeli, kopmayan”, “o kadar hızlı cevap veren” ve “o kadar kişiye hizmet eden”.
Dresden Üniversitesi 5G Laboratuarında Türk Bilim Adamları var
Dresden Üniversitesinde 5G konusunda çalışanlar arasında Türkler de var. Bunlardan Dr.Meryem Şimşek ve Dr.Ercan Altınsoy, bölümlerinde önemli sorumluluklar üstlenmişler. Altınsoy’un çalıştığı projeyi yukarıdaki videoda gördünüz. Meryem Şimşek ise, kendi kendini organize eden heterojen ağlar, sistem seviyesi modelleme, takviyeli öğrenme, oyun teorisi, müdahale koordinasyonu, gecikme süresinin minimum seviyeye indirilmesi, kablosuz şebekelerde yüksek güvenilirlik, multi-RAT çoklu bağlantı konusunda çalışıyor.
5G Bir Evrim
Sonuç olarak, geçen hafta sonu “geleceği gördük”. Yani robotların, kendi kendine giden arabaların, tarımda kullanılan makinaların kontrolünün, arttırılmış gerçeklik dünyasının ve bir sürü başka şeyin artık burnumuzun dibinde olduğunu ve internetle değişen hayatlarımız ve alışkanlıklarımızı yeni bir devrimin beklediğini gördük.
Baktığınızda, bu yeni dünya yani 5G dünyası sadece bir telefon konuşması ya da internetten bir şey indirmek, yüklemek, seyretmek ile ilgili değil. Artık yeni bir yaşam yaklaşıyor. Prof.Dr.Fettweis de bunu konuşmasının en başında ifade etti ve dedi ki, “Artık herşeyi yapma şeklimiz değişecek. Üstelik bu çok uzakta değil. 5-10 yıl içinde çok daha farklı bir dünyada yaşıyor olacağız.”
Umarım, o zamana kadar bu teknolojik devrimin içinde daha fazla yer alma şansımız olur.
Ama bu teknoloji için geç kalacağız gibi gözüküyor ve o zaman aradaki uçurum daha da açılacak. Baştaki cümleye tekrar dönersek; “olmak ya da olamamak, işte problem bu !!!”
[1] Vodafone Dresden’de 5G ile Geleceği Yazıyor
[2] Mobil Haberleşmede 1G’den 5G’ye
[3] 4G-5G İstanbul’da Tartışıldı
[4] https://mns.ifn.et.tu-dresden.de/staff/Gerhard.Fettweis
[5] 5GPP