Trump’ın seçimi kaybetmesi sonrasında taraftarlarını Kongre binasına sürdüğü 6 ocak 2021 Capitol Hill baskını, Brezilya’ya örnek olmuşa benziyor. Pazar günü Brezilya kongre binası seçimi kaybeden eski başkan Bolsonaro taraftarlarınca basıldı. Ekim ayında yapılan seçimlerde sağcı başkan Jair Bolsonaro yenilmiş ve solcu Luiz Inácio Lula da Silva seçilmişti.
Ancak o zamandan beri Brezilyalı sosyal medya analistleri, uzun zamandır Capitol Hill ayaklanmasına benzer bir risk konusunda uyarıda bulunuyorlar. Çünkü sosyal medya üzerindeki dezenformasyon mesajları aylardır sürmekte. Portekizce “Çalmayı durdurun” mesajları yanısıra askeri darbe için çağrı yapılıyordu. Ülkede son askeri darbe 1964 yılındaydı.
30 Ekim’deki nihai seçim sonuçlarının açıklanmasını takip eden günlerde, sonuçları reddeden Bolsonaro destekçileri ülke çapındaki ana otoyolları kapatmışgı. Bu ablukalar, onlarca şehirde taraftarların haftalarca askeri üslerin önünde kamp kurduğu gösterilere dönüştü. Bazıları, her iki ülkedeki sağcı hareketler arasındaki yakın bağların bir kanıtı olarak İngilizce “Çalınan Seçim” yazan pankartlar taşıyordu.
Ancak daha sonra olay soğudu. Lula’nın geçen hafta göreve başlaması büyük ölçüde olaysız gerçekleşmesine karşın, bu dönemde internette şiddet ve yıkım çağrıları hız kazandı.
Sosyal medya kanalları kullanılarak yapılan bu çağrılarda, benzin istasyonlarına, rafinerilere ve diğer altyapıya saldırmaya yönlendirilen insanlar sonuçta savaş naraları atarak pazar günü başkente otobüslerle gelip, Brezilya Kongre binası ve diğer hükümet binalarına saldırdılar. Online dezenformasyonla zehirlenen insanların polisle çatıştıkları, yangın çıkarmaya çalıştıkları, silahları çaldıkları görüldü. Bunlar, kendilerini “vatansever” olarak adlandırdılar.
Bu saldırıların Telegram üzerinden organize edildiği ve Brezilya’nın en az altı eyaletinden insanların alınıp “Özgürlük Karavanları” denilen araçlarla taşınmak üzere belirlenen tarih, saat ve rotaların yayınladığı kaydediliyor. Bir gönderi şöyle dedi:
“Vatanseverlerin dikkatine! Bin otobüs için örgütleniyoruz. Brasília’da 2 milyon kişiye ihtiyacımız var.”
Pazartesi günü Facebook, Instagram ve WhatsApp’ın ana şirketi Meta, isyanı “kurallara uymayan bir olay” ilan etti ve “bu eylemleri destekleyen veya öven içeriği” kaldıracağını söyledi. Şirketten yapılan açıklama şu şekilde:
“Seçimden önce Brezilya’yı geçici olarak yüksek riskli bir yer olarak belirledik ve insanları silaha sarılmaya veya Kongre’yi, Başkanlık sarayını ve diğer federal binaları zorla işgal etmeye çağıran içeriği kaldırıyoruz. … Durumu aktif olarak takip ediyoruz ve politikalarımızı ihlal eden içeriği kaldırmaya devam edeceğiz.”
TikTok’ta araştırmacılar, “oy pusulaları” anahtar kelimesi için en iyi sekiz arama sonucundan beşinin “hileli oy pusulaları” ve “manipüle edilen oy pusulaları” gibi terimler için olduğunu buldu. Aynı zamanda Facebook ve Instagram, seçimle ilgili temel arama terimlerini kullanan binlerce kullanıcıyı, oylamanın bütünlüğünü sorgulayan gruplara yönlendirdi. Brezilya’nın aşırı sağının örgütlenme merkezi olan Telegram’da, yetkililer tarafından indirilen viral bir video, solcu Lula destekçilerinin çocuklarının öldürülmesi çağrısında bulundu. Brezilyalı araştırmacı şöyle diyor;
“Yıllardır ülkemizde, online ortamda insanları aşırılık yanlısı görüşlere yönlendirmeye çalışanlar var. Fakat son iki hafta içinde, insanlardan aşırıcılığı teşvik eden ve kamu altyapısını ortadan kaldırmak için doğrudan eylem çağrısı yapan giderek artan çağrılar gördüm. Bu insanlar ülkeyi raydan çıkarıp, kaos yaratmamız gerektiğini söylüyor.”
Tüm sosyal medya hizmetlerinde “seçim hilesi” ve “çalınan seçim” iddialarıyla Bolsonaro yanlısı hashtaglerin yanı sıra darbe talep eden gönderiler dolaştı. En şiddetli söylem ve en doğrudan örgütlenme, büyük ölçüde denetlenmeyen mesajlaşma hizmeti Telegram’da gerçekleşiyor.
Brezilya’daki araştırmacılar, özellikle Twitter’ın izlenmesi gerektiğini çünkü seçim sahtekarlığı anlatılarını desteklemeye devam eden Bolsonaro müttefikleri tarafından yoğun bir şekilde kullanıldığını söyledi. Bolsonaro seçim sonrasında ABD’ye gitti.
Brezilyalı araştırmacılar, görünüşteki benzerliklerine rağmen, Bolsonaro destekçilerinin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 6 Ocak ile çok fazla karşılaştırma yapmamaya dikkat ettiklerini, çünkü bunun Brezilya’da bir suç olan anti-demokratik eylemleri kışkırtmaktan tutuklanmayı getirebileceğini söyledi. Rio de Janeiro eyaletindeki Fluminense Federal Üniversitesi’nde çevrimiçi aşırı sağ hareketleri araştıran profesör Viktor Chagas, bu hafta bir avuç gönderide olduğu gibi 6 Ocak’a atıfta bulunulursa, ifadelerin kodlanmış olarak göründüğünü söyledi. Yine de Chagas, Pazar günkü isyanı şöye tanımladı:
“Trumpist hareketlerin bir yeniden üretimi ve küresel aşırı sağdan güç ve ulusötesi bağlantıların sembolik bir işareti olarak ABD Kongre Binası’nın işgalini taklit etmeye yönelik açık bir girişim”
Chagas, 9 Ocak’ın Brezilya’da önemli bir milliyetçi sembol olduğunu ve ülkenin ilk hükümdarı İmparator I. Dom Pedro’nun Portekiz’e dönmeyeceğini ilan ettiği “Kalacağım Günü” Günü olarak bilindiğini belirtti :
“Sanki Bolsonaristler, Bolsonaro’yu D. Pedro I ile eşitliyor ve eski hükümetin kalacağını belirtiyorlar”
Gerekçten de bazı paylaşımlarda, gösterilerin büyük olasılıkla pazartesi gününe kadar devam edeceğini belirten “Bir gün kalacağım” ifadelerine yer verilmişti.
Seçim yenilgisinden bu yana nispeten sessiz olan üretken bir sosyal medya kullanıcısı olan Bolsonaro, Pazar günü saldırılar başladıktan saatler sonra attığı bir tweet’te saldırıları kınadı:
“Yasalara göre barışçıl gösteriler demokrasinin bir parçasıdır. Ancak bugün olduğu gibi kamu binalarına yönelik yağma ve işgaller ile 2013 ve 2017 yıllarında solun uyguladıkları talan ve işgaller hukuk dışıdır”
Brezilyalı araştırmacılar, Bolsonaro destekçileri arasında Pazar günü, Lula hükümetini ve Lula’nın partisinden insanları ülkeyi Bolsonaro destekçilerinin aleyhine çevirmek için barışçıl, demokratik gösterilere sızmakla suçlayan bir karşı anlatının dolaşmaya başladığını söyledi. Karşı anlatımda, birçok Trump destekçisinin şiddetten solcu aktivistleri suçladığı 6 Ocak ayaklanmasının yankıları da vardı.