Son 20 yılda teknoloji firmalarının yükselişi inanılmaz ölçüde. Yılların güçlü firmalarının önüne geçtiler. Dünyanın en değerli firmaları sıralamasında ilk 10’un 8’inde teknoloji firmaları var. Bunlardan sadece 1 tanesi yani Microsoft daha eskiden kalma gerisi hep son 20 yılın içinde kurulmuş firmalar. İçlerinde Ford, Audi vs gibi dünyanın en eski otomobil firmalarını geride bırakmış olan Tesla da var.
Bu firmaların değerini belirleyen büyük ölçüde internet. Yani internetin sınır tanımayan karakteri, yeni teknolojilerin insanların iş ve özel hayatlarını yaşayış şekillerini değiştirmesi ve global anlamda vergi ve diğer konularda uygulanacak düzenlemelerin yapılamayışı, bu yeni kurulan bu firmaların değerlerini tepelere fırlattı.
Trump döneminde bu değerlemeleri kırmak için bir kaç yıl boyunca vergi indirimleri uygulandı ve bazı firmaların borsa değerlerini etkilendi. 10 haziran 2022 itibariyle listeye yeniden bakalım (teknoloji olmayan firmaları atlayarak) şöyle sıralayalım;
Firma | 2021 Gelir (Milyar $) | 2021 Net Kâr (Milyar $) | 2022 Piyasa Değeri (Milyar $) | |
2 | Apple | 365,8 | 94,7 | 2.270,0 |
3 | Microsoft | 161,0 | 60,6 | 1.940,0 |
4 | Alphabet (Google ana şirket) | 257,6 | 76,0 | 1.470,0 |
5 | Amazon | 469,8 | 33,4 | 1.150,0 |
6 | Tesla | 58,3 | 6,5 | 730,7 |
8 | Meta (Facebook-Instagram-Whatsapp ana şirket) | 117,8 | 46,8 | 488,3 |
9 | Tencent | 35,3 | 472,8 | |
10 | TSMC (Tayvan Yarı İletken Üretim Şirketi) | 57,2 | 23,4 | 468,2 |
İlk 10’daki biri Çinli, diğeri Tayvanlı olmak üzere 2 firma dışındakiler Amerikan firmaları. (Merak edenler için; İlk 10’da teknoloji olmayan firmalardan birisi Saudi Aramco (petrol şirketi) diğeri William Buffett’ın Berkshire Hathaway firması).
Biz bu firmaları genellikle kurucuları ya da CEO’ları ile biliyoruz. Mark Zuckerberg, Bill Gates, Steve Jobs (şimdi Tim Cook), Sergey Brin, Larry Page, Elon Musk, Jeff Bezos vs tarafından yönetildiğini düşünüyoruz. Ama Meta, Google ve Amazon’un gibi devlerin, en çok hisseye sahip ilk 5-6 hissedarı sürekli olarak aynı birkaç varlık yönetimi şirketi. Listede şu firmalar var;
- BlackRock Fund Advisors
- The Vanguard Group Inc.
- State Street Global Advisors Asset Management
- Fidelity Management and Research Co
- Geode Capital Management LLC
- T Rowe Price Associates Inc.
Bu hissedarlar sonuçta “Big Tech” olarak adlandırılan bu firmaların yönünü çizebiliyor. Gerçi Meta (Facebook) ve Google gibi firmalarda hissedarlar 2 sınıftır. Örneğin, Mark Zuckerberg, Meta’nın hisselerinin %14’üne, ancak şirketteki oy gücünün %58’ine sahip.
Ama sonuç olarak sosyal medyayı yönlendirenler de hep aynı şirketler. Dolayısıyla zaman zaman bu firmaların insan hakları konusunda çok önemli yanlışlıkları yaptıkları görülüyor. Örneğin, Meta (Facebook) Hindistan’da son 2 senedir insan hakları açısından büyük eleştiriler alıyor. Hangi kişisel verileri ve nasıl verdiği konusunda talep edilen açıklamaları şeffaf bir şekilde yapmıyor. Ancak bilgileri verdikleri, tutuklanan ya da dava açılan kişilerin dosyalarından ortaya çıkıyor.
Sosyal medyayı bir demokrasi ortamı olarak görüp, bu firmaları savunanların akıllarında bu durumu yani firmaların hissedarlarının kâr taleplerini tutması lazım. Bu firmalar daha önce de pek çok kere yazdığımız gibi, tüketiciyi ancak gerektiği kadar koruyan ama pazarı elden kaçırmamak uğruna, hükümetlerle/kolluk güçleri ile ne olduğu bilinmeyen anlaşmalar-uzlaşmalar yapabilen şirketler.