Cambridge Analytica dezenformasyon haberleri ile iktidara gelen, başkanlık süreci boyunca sosyal medya üzerinde saçma sapan mesajları ve iddiaları ile gördüğümüz Trump seçimi kaybettiğinde, taraftarları sosyal medya üzerinden “seçimi çaldılar” dezenformasyonu ile tetiklenmiş ve 6 ocak 2021’de Capitol Hill (ABD Kongresinin, Yüksek Mahkemenin, Senatonun yer aldığı bina) saldırısı gerçekleşmişti. Bir nevi sivil darbeydi. Trump kısa bir süre sonra olayın ciddiyetini görünce bir kınama mesajı yayınlanmıştı. Bu saldırı ile ilgili sorgulama raporu kısa bir süre önce yayınlandı.
Bolsonaro Taraftarlarından “Çalmayı Durdurun” ve Askeri Darbe Çağrıları
Geçtiğimiz pazar günü Bolsonaro taraftarlarınca benzer bir olayın Brezilya’da gerçekleştirildiğini gördük. Saldırının yani sivil darbenin gerçekleştirilmesi için tetiklenmesi yine sosyal medya üzerinden dezenformasyon mesajları ile oldu.
Brezilyalı sosyal medya analistlerinin raporlarına bakılırsa, Portekiz dilinde yazılan “Çalmayı Durdurun” başlıklı mesajlar, sağcı başkan Jair Bolsonaro’nun yenildiği ve solcu Luiz Inácio Lula da Silva’nın seçildiği ekim ayından beri tüm sosyal medya ortamlarında yayılıyordu. Bazı mesajlar ayrıca “askeri darbe” çağrısı da yapıyordu.
30 Ekim’deki nihai seçim sonuçlarının açıklanmasını takip eden günlerde, sonuçları reddeden Bolsonaro destekçileri ülke çapındaki ana otoyollarını kapatmıştı. Bu ablukalar, bir çok şehirde taraftarların haftalarca askeri üslerin önünde kamp kurduğu ve askeri darbe için davet ettiği gösterilere dönüştü. Ülkede en son 1964’de bir askeri darbe yapılmış.
Özgürlük Karavanları ile Başkente Toplanan İnsanlar
Daha sonra mesajlar nispeten azaldı. Lula’nın 1 ocak 2023’de göreve başlaması –Bolsonaro’nun ülkeyi terketmesi sayesinde de– büyük ölçüde olaysız gerçekleşti. Ama hemen arkasından sosyal medyada yeniden çağrılar yapılmaya başlandı.
Çağrıların tüm sosyal ortamları kullandığı ama kişilerin özellikle Telegram’da organize edildiği bilgisi var. Bu organizasyon mesajlarında, en az 6 eyaletten “Özgürlük Karavanları” adını taşıyan çeşitli araçlarla insanların belli tarih, saat ve rota belirterek başkente davet edildiği görüldü. Bin otobüs için örgütlenildiği ve 2 milyon kişiye ulaşmanın hedeflendiği anlaşılıyor (Brezilya’nın nüfusu 214 milyon).
Sosyal medya üzerinden yapılan bu çağrılarda, benzin istasyonlarına, rafinerilere ve diğer altyapıya saldırmaya yönlendirilen insanlar sonuçta savaş naraları atarak pazar günü başkente otobüslerle gelip, Brezilya Kongre binası ve diğer hükümet binalarına saldırdılar. Online dezenformasyonla zehirlenen insanların polisle çatıştıkları, yangın çıkarmaya çalıştıkları, silahları çaldıkları görüldü. Üstelik bunlar, kendilerini “vatansever” olarak adlandırdılar.
Sosyal Medya Dezenformasyona Geç Cevap Veriyor
Brezilya’da ekim ayından bu yana gelen mesajlara karşı, sosyal medya mecralarının bir moderasyon yapmadığı görülüyor. Ancak pazar günü olay patlak verdiğinde, Facebook, Instagram ve WhatsApp’ın ana şirketi Meta, isyanı “kurallara uymayan bir olay” ilan etti ve “bu eylemleri destekleyen veya öven içeriği” kaldıracağını söyledi. Şirketten yapılan açıklama şu şekilde:
“Seçimden önce Brezilya’yı geçici olarak yüksek riskli bir yer olarak belirledik ve insanları silaha sarılmaya veya Kongre’yi, Başkanlık sarayını ve diğer federal binaları zorla işgal etmeye çağıran içeriği kaldırıyoruz. … Durumu aktif olarak takip ediyoruz ve politikalarımızı ihlal eden içeriği kaldırmaya devam edeceğiz.”
TikTok’ta araştırmacılar, “oy pusulaları” anahtar kelimesi için en iyi sekiz arama sonucundan beşinin “hileli oy pusulaları” ve “manipüle edilen oy pusulaları” gibi terimler olduğunu buldu. Aynı zamanda Facebook ve Instagram’da, seçimle ilgili temel arama terimlerini kullanan binlerce kullanıcı, oylamanın doğruluğunu sorgulayan gruplara yönlendirildi. Hatta Telegram’da, yetkililer tarafından kaldırtılan viral bir video, solcu Lula destekçilerinin çocuklarının öldürülmesi çağrısında bulundu.
Brezilya’daki araştırmacılar, özellikle Twitter’ın izlenmesi gerektiğini çünkü seçim sahtekarlığı anlatılarını desteklemeye devam eden Bolsonaro müttefikleri tarafından yoğun bir şekilde kullanıldığını söyledi.
Bolsonaro Olayları Kınadı ve Sonra Hastaneye Yattı
Ekimden bu yana görevi sürdüren ve 1 ocakta Görevi Lula’ya teslim etmeden, hemen önceki cuma ABD’ye uçan Bolsonaro, saatler sonra attığı bir tweet’te saldırıları kınadı:
“Yasalara göre barışçıl gösteriler demokrasinin bir parçasıdır. Ancak bugün olduğu gibi kamu binalarına yönelik yağma ve işgaller ile 2013 ve 2017 yıllarında solun uyguladıkları talan ve işgaller hukuk dışıdır”
Arkasından dün (pazartesi günü) karın ağrısı şikayetiyle Florida’daki bir hastaneye kaldırıldı.
9 Ocak “Kalacağım” Günü
Pazartesi günü ise, Sao Paula’da demokrasi yanlılarının büyük bir yürüyüş yaptığı ve görüldü. “Demokrasiyi yoketmeye çalışanlara rağmen, ülkemizde hükümete güvenen çok sayıda insan olduğunu göstermek istiyoruz” diyen protestocular, Brezilya’nın en ünlü caddesi Paulista Bulvarı’nı doldurdu. Bölgeyi dolduran, şarkı söyleyen, dans eden ve adalet sloganları atan kalabalıklar nedeniyle cadde trafiğe kapatıldı. “Darbecilere af yok” pankartlar taşıyan göstericiler Bolsonaro ve taraftarlarının cezalandırılmasını istediler.
İlginç bir not şu; 9 Ocak Brezilya’da önemli bir milliyetçi sembol. 1822 yılında imparatorluk kuran ve ilk Brezilya imparatoru olan I. Pedro‘nun Portekiz’e dönmeyeceğini ilan ettiği “Kalacağım (I will stay) Günü” olarak biliniyor.
Seçim Yaklaşırken Dezenformasyon Konusuna DİKKAT!
Evettttt, geldik hikayenin sonuna. Ben bunları neden yazdım; nasıl biterdi eski Türk masalları; “Gökten 3 elma düşmüş, birisi benim, diğeri okuyanın, kalanı da herkesin başına” derken bu hikayenin dersi nedir ona bakalım.
Daha önce de yazdım, çok önemli bir seçim yaklaşıyor. Daha önceki seçimlerde de benzer “önem”li konular vardı ve maalesef her birinde birlik olamadık. Geldiğimiz noktayı artık eğitimli, eğitimsiz herkes görüyor.
Şimdi bu seçim çok önemli. Bu dönemde her birimize sorumluluk düşüyor. Dikkat etmemiz gereken hususlardan birisi, sosyal medya üzerindeki hareketler. Çünkü her 2 ülkedeki yaklaşım bazı kişileri etkileyebilir. Brezilya’daki saldırganların, Trump taraftarlarının Capitol Hill saldırısından etkilendikleri anlaşılıyor. Ancak Bolsonaro destekçilerinin 6 Ocak ile ilişki kurdurmamaya dikkat ettiklerini, çünkü bu tür bir yaklaşımın suç kapsamına girdiği, bu nedenle de 6 Ocak’a atıfta bulunulursa, ifadelerin kodlanmış olarak göründüğü kaydediliyor.
Yani biz düz seçmenler, bu sefer tüm diğer konulara (sandık güvenliği, 6’lı masanın yaklaşımları vs) dikkat ederken, sosyal medyanın nasıl kullanılacağı da dikkat etmemiz gereken diğer önemli bir husus. Tekrar Demirtaş’ın tweetlerini hatırlatayım;
Hepimizin sosyal medya üzerindeki dezenformasyonları ve bunları yapanları farkedip, birbirimizi uyarmamız, sosyal medya kanallarına da raporlamamız, karşı stratejiler geliştirmemiz lazım. Önümüzdeki seçime yönelik olarak şimdiden pek çok dezenformasyon dönmeye başladı. Bunları tespit edip, raporlayacak bir sistem kurmamız lazım.
Seçimin düz sonucu gözüküyor ama önümüzde hala çözmemiz gereken sorunlar var.
