GlobalOne Başkan Yardımcısı ve Orta Doğu – Afrika Bölgesi Genel Müdürü Çağatay Özdoğru, “Türk Telekom’un asıl yapması gereken dışarıya açılmak. Yunanistan’da, Hırvatistan’da, Almanya’da operasyona başlamak. Moldovya’da, Kazakistan’da özelleştirmeyi almak” dedi. Özdoğru, tarihteki “İpek Yolu”nun yerini, “Telekomünikasyon Yolu”nun aldığını söyleyerek, fiber optik ağlar, uydular ile merkez haline gelen ülkelerin, 21 yüzyılda çok para kazanacağını ve stratejik öneme sahip olacağını vurguladı. Çağatay Özdoğru, turk-internet.com’un sorularını yanıtladı:
GlobalOne Türkiye’de Internet işine nasıl girdi
Özdoğru: 1993’de Türkiye’de internet rüzgarı esmeye başladı. ODTÜ 1992’den itibaren tek servis sağlayıcı olarak çalışıyordu. Gelişmeler üzerine T.Telekom, internet işini nasıl yapacağını araştırmaya başladı. Telekom tekel’inin en yoğun olduğu dönemdi ve interneti kendisi yapmak istedi. Ancak, T.T’nin bir prensibi var. Bilmediği konulara direkt olarak girmiyor. Amacı, Türkiye’deki internet alt yapısını (backbone) kurarak, herkesi kendisine bağlamak, yani tek servis sağlayıcı olmaktı. Bu nedenle 1994 yılı sonlarında gelir paylaşımı yöntemine dayalı bir ihale açtı. IBM, MCI, Comsat gibi gruplar ihaleye girdiler. İhaleyi ODTÜ-Satko-Spring’in oluşturduğu konsorsiyum kazandı. Beklenen gelire bağlı olarak, TT’ye gelirden çok yüksek bir pay verildi.
Gelirden verilen bu pay ne kadardı?
Özdoğru: Gelirin yüzde 70’i ve zamanla da sürekli artan bir pay modeli vardı. O dönemde internetin bu kadar hızlı büyüyeceği, yatırım ihtiyacının çok hızlı bir şekilde artacağı düşünülmemişti. Daha sonra gelişen olaylarla, ODTÜ konsorsiyum’dan ayrıldı, Satko ve Spring ortak bir şirket kurdular. İhaleden sonra yalnızca sözleşmenin imzalanması bile 5 aya yakın bir zaman aldı. Çünkü, T.T. tarifeleri kendisi yapmak istedi. Çelişkiler ortaya çıktı. Düşünün, yatırımları % 100 ihaleyi kazanan yapıyor, tarifeleri ise T.T. belirliyor.
Peki bu maddeler ihalede yok muydu?
Özdoğru: Yatırımlar ihale şartnamesinde vardı ancak, tarifeler yoktu. Eğer tarifeleri T.T. yaparsa, ihaleyi kazanan şirketlerin iş planını oluşturması mümkün değil. Bir sürü yatırım yapıyorsun, bir ay sonra T.T. ‘bütün fiyatları yarı yarıya indirdim’ dediğinde, gelir de, yarıya düşer.
T.T.’nin yaptığı Internet fiyat tarifesinin belli bir maliyet modeline oturtulmadığı, rakamların rastgele verildiği eleştirisini hep duyuyoruz. orumu yapılır. Bu fiyat tarifelerini yurtdışı ile karşılaştırırsak nasıldı?
Özdoğru: Yüksekti. Çünkü, fiyat-maliyet dengesi yoktu. Tekel olan hiçbir yerde bu denge yoktur. Bu nedenle Türk Telekom her yıl yarım milyar dolara yakın kar yapıyor. Bugün telekom şirketlerinin hepsi büyük karlar yapmıyorlar, hatta zarardalar. Çünkü çok yatırım yapılan bir iş. Eğer tekelsen, istediğin gibi tarifelerle oynayabiliyorsun.
Bir ülkede telekom niye önemli?
Özdoğru: Tarihte, İpek Yolu vardı. O yol üzerindeki ülkeler, stratejik öneme sahip oldular. Daha yakın zamanda jeopolitik konum önem kazandı. Bir ülke Türkiye’nin bulunduğu coğrafyayı kontrol ederse, Boğazlardan Rusya’nın aşağlara inmesini, Akdeniz’e savaş gemilerinin geçişini, engelleyebiliyor. Doğu Avrupa, Kafkasya, Orta Doğu, Kuzey Afrika bölgelerinde hakimiyet kurabiliyor. Bu da, savaş durumunda ülkeye büyük bir güç veriyor.
2000’li yıllarda ise telekomünikasyon önem kazandı. Fiber optik kabloların, telekomünikasyon şebekelerinin geçtiği yolların merkezindeki ülkeler, hem çok para kazanıyor hem de uluslararası komünikasyonu elinde tutan stratejik bir öneme sahip oluyor. Uzaya uydular atarak gökyüzünde de bu hakimiyetten payını alabiliyor.
Şirketlerin, global ekonomide yerini alması için telekomünikasyon alt yapısını çok iyi kullanması şart. Yoksa gelişmelerin arkasında kalır. Sonuçta telekomünikasyon sektörünün gelişmesi şart. Artık gelişmişlik, dijitalleşenler ile dijitalleşemeyenler ile tanımlanacak. Dijitalleşemeyenler, 3. dünya ülkesi olarak kalacak. Türkiye ise bu aşamada hala ortalarda. Eskiden Türkiye’nin içinde bulunduğu gruba, gelişmekte olan ülkeler denirdi. Şimdi dijitalleşmekte olan ülkeler deniliyor.
Türkiye’nin telekom yapısı dünya ile kıyaslandığında yeterli mi?
Özdoğru: Hayır. Eskiden T.Telekom’un özelleştirilmesinden konuşuluyordu. Liberalleşmesinden hiç konuşulmuyordu. Telekom satılırsa, olay biter diye bir düşünce vardı. Liberalleşme, özelleşmenin bir alt başlığı gibi görülüyordu. Bugün liberalleşmenin önemi anlaşıldı ama, bu konuda önemli hiçbir adım atılmadı. Özellikle lisans verme açısından. Sadece Turkcell, Telsim ikilisi GSM lisansını aldı. Daha sonra, Aria’ya da mobil telekom lisansı verildi. Telekomünikasyon Kanunu Şubat ayında çıktı. Bunun önemli adımı, Telekomünikasyon Kurulu’nun kurulması oldu. Ancak Kurul, harekete geçemedi, lisanslar verilemedi. Telekomünikasyon Yasası, revize edildi ama, hiçbir katma değerli hizmet için ruhsat verilmedi.
Türkiye’de bazı çevrelerde, Telekom’u satılırsa, haberleşmeyi yabancılar ellerine geçirir gibi bir düşünce var. Karşıt kesim ise, T.T. özelleştiğinde, telekom alanında gelişmenin hızlanacağına inanıyor. Siz hangi düşünceye katılıyorsunuz?
Özdoğru: Dünya pazarında rekabet edebilmek için telekomünikasyon ve etrafındaki yüksek teknolojiler, bilişim sektörlerinde ileri gitmek gerekiyor. İlerlemenin iki yöntemi var. Birincisi yabancı yatırımcıyı ülkeye getirmek gerekiyor.
Neden yabancı yatırımcı?
Özdoğru: Yabancı sermayenin yatırım yapması, istihdam sağlaması, bizim onlardan işi öğrenmemiz gerekiyor. Sonra bu şirket yurtdışına açılmalı. Yani iki yönlü bir hareket var. Ulusal güvenlik tabi ki çok önemli. Ama bunların yolları var. Ordunun kullandığı ayrı bir altyapı kurulabilir. Bunun yüzde 80’i kuruldu.
Türk Telekom’un özelleştirmesi çok önemli değil aslında. Asıl önemli olan politik yapıdan arındırılıp, özerk bir şirket haline gelmesi. Yabancı ortak şart değil, hisselerini halka arz edebilir. Yönetim kurulunu bağımsız insanlardan oluşmalı, başına da Türkiye’yi ve dünyayı bilen insanlar gelmeli.
Telekom hizmetlerinin özelleşmesi dünyada ne durumda?
Özdoğru: 2000 yılı sonu itibariyle temel telekom hizmetlerini rekabete açan ülkeler arasında, Şili, Çin, El Salvador, Gana, İsrail, Meksika, Filipinler, Rusya, Uganda ve tüm Doğu Avrupa ülkeleri yer alıyor. 2004 yılı itibariyle temel telekom hizmetlerini tam rekabete açacak ülkeler arasında ise Türkiye, Fildişi Cumhuriyeti, Monitus, Senegal, Güney Afrika (2003) bulunuyor.
Dijitalleşmek için ne yapmalı?
Özdoğru: Dijitalleşenlerin arasında yer almak için liberalleşmek gerekiyor. Yaratıcılık ve müteşebbislik çok önemli. İnternet’te müteşebbislik büyük oranda başlamıştı. Her ikisi de ekonomik kriz nedeniyle büyük yara aldı. Birçok profesyonel ve yatırımcı korkmuş durumda. Yabancı sermaye girişi tıkandı.
Liberalleşmeden sonra yabancı yatırım kesin artacak, enflasyon azalacak, fiyatlar rekabet nedeniyle düşecek, daha da önemlisi hem Türk Telekom, hem de diğer Turkcell, Telsim, Aria gibi telekom şirketleri yurtdışına çıkacaklar. Çünkü, Türkiye pazarı rakiplerden dolayı dar gelecek, dış pazarlar önem kazanacak.
Dış ülkelerle kıyaslandığımızda, Türk telekom şirketleri ne durumda?
Özdoğru: Mobil iletişim konusunda çok iyiyiz. Normal telefonda yüzde 30 kişi başına kullanım oranı varken, mobil telefonda bu oran yüzde 25 civarında. Yakında normal telefonu geçecek. İnsanların evlerindeki telefonun yerini, mobil telefonlar alacak.
Peki, Türk Telekom ne yapmalı?
Özdoğru: Birincisi liberalleşmeli. Telekom sektöründe bütün yatırımı T.T.’nin yapmaya kalkışmasına gerek yok. Ancak, T.T. bütün Türkiye’ye hizmet veriyor. Bir yabancının gelip Güney Anadolu’ya yatırım yapmasını beklemek yanlış. Ama T.T. o bölgelere yatırım yapmaya devam edebilir. Türk Telekom’un asıl yapması gereken dışarıya açılmak. Yunanistan’da, Hırvatistan’da, Almanya’da operasyona başlayacak. Moldovya’da, Kazakistan’da özelleştirmeyi alacak. Asıl bunları yapması gerekiyor. Bölgenin “HUB”ı durumuna geçmesi gerekli.