Geçtiğimiz ay yayınlanan “Müslümanların Masumiyeti” başlıklı video ile müslüman dünyasının karıştığını ve hatta ABD’nin Libya büyükelçisinin bu video yüzünden öldürüldüğünü hatırlayacaksınız. Google ilgili videoyu “ifade özgürlüğü” kapsamında değerlendiriyordu.
Benzer şekilde, bu paylaşım siteleri, kendilerine gelen pek çok şikayeti “ifade özgürlüğü” ya da “bize göre suç değil” cevaplarıyla karşılıyor. Örneğin Twitter geçtiğimiz günlerde açıkladığı şikayet raporunda, adeta cevap vermemekle öğünüyor[1]. Buna karşın tanıdığımız bazı avukatlar, müvekkillerinin hukuki şikayetlerini, karşılayamamaktan dolayı rahatsızlık yaşıyorlar.
Bunlar sürerken, yeni yayınlanmakta olan bir kitaba göre, bugünlerde internet başka bir döneme giriyor. Gizli kimlikler (anonymity) artık şüphe topluyor. Hatta internet’te kötü niyetli işler yapanları takip eden ve onları teşhir etmeye başlayan kullanıcılar olduğu raporlanıyor.
Bu gelişmeler sonrasında, paylaşım sitelerinin, bir şeyleri ifade etmek için yer ve zemin bulduğunu düşünen insanların ürettiklerini sınırsızca yayınlamak için aldıkları “ifade özgürlüğünü destekleme” prensip kararı, zaman içinde kötü niyetli içerikleri de ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirdikleri için, kendilerinin aleyhine mi dönecek? Hatta kullanıcıların güvenini kaybetmeye mi başlayacaklar?
Geçtiğimiz günlerde Obama’nın halkla sohbetini organize etmesiyle, daha popüler hale gelen Reddit’in başına böyle bir şey geldi. İzin verdiği bir nevi çocuk pornocusunun teşhir edilmesiyle, daha önce kapatmadığı içerikleri aniden kapatmak durumunda kaldı.
Herşey İfade Özgürlüğüne Girer mi, Sınır Nerededir?
İnternetin hayatlarımıza girdiği ilk günlerden beri, bu konu tartışılıyor. İfade özgürlüğü önemlidir, kısıtlanmamalıdır.. Ama herşey ifade özgürlüğüne girer mi?[2]
15 yaşındaki Kanadalı Amanda Todd 10 ekimde ve Avustralya’da yaşayan 14 yaşındaki Türk kızı Şeniz Erkan 2 yıl önce aynı sebeble intihar ettiler. Her ikisinin de intiharına siber kabadayılık (cyber bullying) neden olmuş gözüküyor.
Erkan’a uygulanan siber kabadayılık türü çok ortaya çıkmadı[3] ama Todd’u intihara[4] götüren süreç hakkında elimizde aşağıdaki video dahil pek çok bilgi var. Özetle İnternette karşılaştığı ve kimliği hala bilinemeyen bir adam tarafından kaydedilen online videosu nedeniyle 3 yıl boyunca şantaja uğradı, 3 kere okul değiştirdi ve sonunda 10 ekim 2012’de intihar etti.
Todd’un önceden bir kadın derneğine başvuru yapmış olması nedeniyle olayla ilgili bazı bilgiler mevcuttu. Polis tarafından da soruşturma derinleştirildi. Ama Anonymous hacker grubu da genç kıza online işkence uygulayan adamın kişisel bilgilerini ortaya çıkarmak için çalıştı. Vancouver’den tespit edilen 29 yaşında bir kişi var. Şimdilik kendisi olduğunu reddediyor.
Konu tartışılırken, tam bu günlerde bir Amerikalı gazeteci, Reddit üzerinde reşit olmayan kızların çıplak resimlerini yayınlayan bir adamın gerçek kimliğini Michael Brutsch olarak teşhir etti[5].
Ülkemizden de örnek vermek gerekirse, bir süre önce Twitter’da “İmamın Gülü” mahlası ile yer alan kişinin kimliğinin yine bir gazeteci tarafından tespit edildiği iddia edilmişti[6].
İngiltere’de ise birkaç benzer olaydan bahsediliyor. Örneğin, 6 İngiliz askerinin ölümü sonrasında saldırgan bir Facebook mesajı yayınlayan bir adama toplumun tepki gösterdiği, Olimpik dalgıç Tom Daley aleyhine tweetler atan bir delikanlının ise kimliğinin tespit edilip tutuklandığı belirtiliyor.
İnternet Kullanıcıları Sorumluluk mu Üstleniyor?
Bunlara bakınca; “Saldırgan online davranışlar ile ifade özgürlüğü arasındaki sınırlar mı belirleniyor?”, “İnternet kullanıcıları artık bilinçli tepki göstermeye mi başladı?”, “İnternet kullanıcıları görev üstlenmeye ve internet üzerinde zararlı işler yapanları kendileri bulmaya mı başladılar?”, “dışlamaya mı başladılar?” şeklinde sorular akla geliyor.
Bu sorular Kanada’lı Amanda Todd’un intiharı sonrasında İngiliz Guardian gazetesinde geçen hafta yer alan bir makalede de soruluyor. Hatta makale yazarı bunları “web’de bir dönüm noktası” olarak tanımlayabileceğimizi düşünüyor.
Guardian’daki makalede Princeton Üniversitesi IT Kuralları bölümünden Zeynep Tüfekçi’nin durumu;
“Bunlar, online topluluklarda yer alan kişilerin kendi sorumluluklarını düşünmeye başlamaları için bir uyandırma çağrısı olabilir. İnsanlar kendi sitelerine konulan içerikleri –bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler– mantığının dışında ele almaları gerektiğini farkında varmaya başladılar. Bence bu Arap baharı ile başlayan sosyal harekerlerin bir uzantısı olabilir.”
şeklinde yorumladığı belirtiliyor.
Ama asıl önemlisi reşit olmayan kızların çıplak resimlerini yayınladığı için kimliği teşhir edilen 49 yaşındaki Teksas’lı programcı Michael Brutsch’un durumundaki gelişmeler. Brutsch internet dünyasında Violentacrez mahlasıyla tanınıyor. Chokeabitch, Niggerjailbait, Picsofdeadbabies ve Incest adlı forumları yönetiyor ve takma adından da görülebileceği şekilde “şiddete yönelik (violent)” ve ırkçı hareketlerde bulunuyormuş. Reddit altında (şimdi kapatılmış olan) Jailbait bölümünde reşit olmayan kızların resimlerini, Creepshot bölümünde izin alınmadan gençkız ve kadınların resimlerini yayınlıyormuş[2].
Kendisini Adrian Chen isimli Amerika’lı bir gazeteci teşhir etti. Chen önce Reddit ile temas kurmuş ve kendilerine durumu belirtmiş. Ancak Reddit’ten Yishan Wong bugünlerde Google ve Twitter gibi pek çok büyük sitenin verdiği klasik cevabı vermiş;
“Biz ifade özgürlüğünü savunuyoruz. Reddit altındaki bölümleri açmamızın nedeni, beğenilmeyen içerikleri yasaklamak değil”
Ama Chen Guardian’a yaptığı açıklamada, internet kullanıcılarının artık değiştiğini ve bu tür içerikleri “ifade özgürlüğü” kapsamında görmediklerini belirtiyor;
İnsanlar izin alınmadan seks içeren resimleri ya da reşit olmayan kızların görüntülerini, internetin sağladığı gizlilikle ve takma isimlerle yayınlayanların, kendi kişisel gizlilik hakları olduğunu düşünmüyor.
Chen’in anlattıklarına bakılırsa, Brustch’ün kimliğini teşhir etmeden ve hem kendisiyle, hem de Reddit ile görüşmeden önce aylarca takip yapmış. Çünkü bunları yaptığı ispatlanmayan bir adamı suçlamak da doğru değil. Ama sonuçta tam tespit yapmış. Zaten Brutsch, CNN’de çıktığı show programında aşağıdaki şekilde özür diledi.
Yaptıklarım için bir dereceye kadar özür dilerim. Lise çocuklarının seyirci olduğu bir oyun oynuyordum. 2 sene önce oraya koyduğum resimleri, bir tür espri anlayışı içinde memnuniyet ve destekle karşılıyorlardı. Bunlar gerçekten çok önemli bir şey değil.
Brutsch kendisini, Picsofdeadbabies ve Chokeabitch bölümlerine koyduğu resimlerin, kendisine internet üzerinden gelen resimler olduğunu söyleyerek savunuyor ve Reddit’i de suçluyor. Brutsch’e göre Reddit bu tür hareketleri ve içerikleri destekliyor.
Aslında bu tür bir tartışma da mevcut. Makalenin başında da bunu ifade etmeye çalışmıştık. Paylaşım sitelerinin önemli çelişkisi bu; (analiz edelim)
- Kullanıcı içeriklerini sınırlarlar ya da kontrol ederlerse, sınırlamadıkları ya da kontrol etmedikleri kullanıcıları da huzursuz ederler (burada ifade özgürlüğü yok, sansür var düşüncesine yol açar)
- Ama tersine durumda da, “ifade özgürlüğünün sınırı nedir?”
Ama aynı çelişkinin içinde gözükmeyen bir üçüncü durumu analiz edelim;
- İçeriklerin farklı (iyi anlamda ya da burada olduğu gibi kötü anlamda) olması durumunda, daha fazla kullanıcı siteye gelir. İlgi artar. Hem tanınırlık anlamında, hem de o andaki sayfa gösterim sayısında.
Olayın ortaya çıkması sonrasında işinden olan Brutsch’in Reddit konusundaki iddiasının temeli de bu üçüncü adım.
İnternet’te Yeni Çağ mı?
Bunları anlatmamızın bir nedeni de, Aleks Krotoski adlı yazarın yeni yayınlanacak olan “Untangling the Web: What the Internet is Doing to You” isimli kitabı. Krotoski, webdeki karmaşanın azalmaya gittiğini ve internette yeni bir çağa girildiğini iddia ediyor.
Krotoski’nin iddiasının temeli ise Facebook ve Google+ kullanımı. 10 yıl önce insanların farklı kişilikler kullanabildiğini belirten Krotoski, sosyal medya platformlarının kişilikleri daha fazla ortaya koyduğunu ve dolayısıyla insanların artık kendilerini farklı tanımlamadıklarını, belirsizliklere ise şüpheli baktıklarını belirtiyor.
Daha önce kişiliklerin belirsizliğinin normal olduğunu ama şimdi Facebook ve benzeri ortamlarda, herkesin kendisini resimleri, videoları ile ortaya koyduğunu belirten Krotoski, belirsizliğin ise, tacizcileri, hackerlar ya da kötü niyetlileri hatıra getirdiğini ve insanların bu tür kişilerle artık daha az muhatap olduklarını belirtiyor.
[1] Twitter da Şeffaflık Raporu Yayınladı
[2] İnternet’te Fikir ve İfade Özgürlüğünün Sınırları Nedir?
[3] Avustralya, Sanal Zorbalığa Karşı Web Sitesi Açtı
[4] Wikipedia : Suicide of Amanda Todd
[5] Reddit Troll Michael Brutsch Defends Himself on CNN: ‘I Treated Reddit As a Game’