Bilişimin savaşa kattığı silahlardan birisi “sahte gemiler”. Yani günümüzde mücadele içinde olan ABD-Rusya gibi ülkelerin birbirine karşı kullandığı yeni bir teknik. Olmayan gemileri, özellikle kaos alanlarındaymış gibi gösteren bir teknoloji.
Yasadışı balıkçılığı ortaya çıkarmak için çalışan ve kâr amacı gütmeyen SkyTruth ve Global Fishing Watch tarafından yürütülen analize göre[1], ağustos 2020- ağustos 2021 arasında en az 14 Avrupa ülkesi, Rusya ve ABD’den 100’den fazla sahte savaş gemisi konumu izlendi. Analize göre bu izler, savaş gemilerinin yabancı deniz üslerine yaklaştığını veya tartışmalı sulara girdiğini, Karadeniz ve Baltık gibi sıcak noktalarda gerilimi tırmandırabilecek faaliyetler gösteriyor.
Uluslararası hukuka göre, en küçük ticari gemiler dışındaki tüm gemiler Otomatik Tanımlama Sistemi (AIS-Automatic Identification System) transponderlerini kurmak zorundadır. GPS verilerini kullanan bu cihazlar, gemilerin kimliklerini, konumlarını, rotalarını ve hızlarını, bir kaç saniyede bir yayınlayarak, kalabalık su yollarının güvenliğini sağlamaya yardımcı oluyor. Askeri gemiler AIS yayınlamak zorunda değildir, ancak yoğun limanlarda seyrederken bazen yaparlar.
AIS verileri artık kargo takibi, arama ve kurtarma, çevresel suçların izlenmesi ve yaptırımları ihlal edenlerin belirlenmesi gibi konular için kullanılıyor. Boğaz’da ve Türkiye’nin tüm deniz kıyılarında yanda gördüğünüz kuleler, AIS kuleleridir.
Bu VHF radyo sinyallerinin menzili sınırlı olsa da, küresel kamu ve özel kıyı tabanlı AIS alıcıları ağı – ve yörüngedeki uydu filoları – ayrıca MarineTraffic ve AISHub gibi sitelerin bir araya getirip çevrimiçi olarak halka açık hale getirdiği AIS sinyallerini alır.
İşte sahte ya da hayalet gemileri tespit eden ya da diğer deyişle kandırılanlar bu sistemler oluyor. Sahte veriler deniz güvenliğini doğrudan tehdit etmiyor. Ama bir işlevi olsa gerek.
Skytruth bu AIS sahtekarlığını izliyor çünkü bunun yasadışı balıkçılıkta kullanıldığından şüpheleniyor. Ama bu arada kimler tarafından gerçekleştirildiği anlaşılamayan bu çok tehlikeli hareketleri farketmişler. Amerikalılar bunların Rus taktiği olduğu düşüncesinde.
Örneğin bu tartışmanın ilk işaretinin Karadeniz’de ortaya çıktığı kaydediliyor[2]. 2021 haziranında birileri, işgal altındaki Kırım yakınlarındaki Sivastopol’daki Rus deniz üssüne doğrudan yaklaşan İngiliz muhrip HMS Defender ve Hollandalı fırkateyn HNLMS Evertsen’in AIS izlerini taklit etti. Web kameraları da Odessa’daki rıhtımda olduklarını gösterdi.
Ve 2 Temmuz’da, Rusların Kırım’a ait olduğunu iddia ettiği sulara, bu sefer İngiliz devriye gemisi HMS Trent ve yanında bir İtalyan firkateyni ile bir Bulgar korvetinin hep birlikte sahte bir saldırı yapar gibi gözüktüğü raporlandı.
20’den fazla AIS mesajı türü var – bazıları süper tankerler için, diğerleri gezi tekneleri için – ve her biri seyir bilgisinden gizli iletişim ayarlarına kadar her şeyi kapsayan birden fazla veri alanı içeriyor. Bunları analiz eden Skytruth uzmanları, birden fazla AIS veri sağlayıcısından, 2020 eylül’e kadar uzanan ve binlerce kilometreyi kapsayan yaklaşık yüz mesaj seti buldular. Daha da endişe verici olanı, etkilenen gemilerin neredeyse yalnızca Avrupa ve NATO ülkelerinden askeri gemiler ve en az iki ABD nükleer denizaltısı olması.
İngiliz Savunma Bakanlığı manipülasyonun farkında oldukları bilgisini veriyor.
Türkiye’de AİS sistemleri
Türkiye’de AİS sistemleri 2007 yılında ihale edildi. Bu konuda bir Türk firması olan iDeal Teknoloji, yerli teknoloji geliştirdi. Bu amaçla ARGE yaptıklarını ve büyük bir para harcadıklarını da biliyoruz. Ama Ulaştırma Bakanlığı, son 20 yılda alışılmış usulde bir ihale yaptı[3]. Yani yerli firmayı dışarıda bırakacak şekilde yerli firmanın temin edemeyeceği şartlar istendi.
Dolayısıyla yerli firmanın şansı olamadı [4] ve Binali Yıldırım yönetimindeki Ulaştırma Bakanlığı AİS’leri gidip Lockheed Martin firmasından satın 100 milyon $ karşılığında satın adlı ve kurdu. Bu AİS’leri İstanbul, Çanakkale boğazlarında ve bütün kıyılarda görmek mümkün.
Peki, bu tür hayalet gemi olaylarında biz bu AİS’leri yönetebilecek miyiz? Yerli teknoloji olsa, daha güvenli olmaz mıydı?
[1] Systematic data analysis reveals false vessel tracks
[2] Positions of Two NATO Ships Were Falsified Near Russian Black Sea Naval Base
[3] GEMİ TRAFİK HİZMETLERİ SİSTEMLERİNİN KURULMASINA VE İŞLETİLMESİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK