Üsküdar Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı önderliğinde ‘Kapalıçarşı Esnafının Dünden Bugüne Kültür ve Turizme Katkılarının Sosyolojik Tahlili’ üzerine Avrasya Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü Dr.Öğretim Üyesi Nihan Kalkandeler’in de aktif görev aldığı araştırma yapıldı. Çevrimiçi oluşturulan ankete 62 Kapalıçarşı esnafı katıldı. Araştırma, genel olarak Kapalıçarşı’nın kültür ve turizme katkılarını saptamak, esnafın yerli ve yabancı turizme bakış açısını irdelemek, esnaflık mesleğinin bilinmeyen zorluklarına ışık tutmak, salgın sürecinin etki ve sonuçlarını analiz etmek, mesleğin geleceğine dair önerileri ortaya koymak amacıyla gerçekleştirildi.
Farklı kuşakların bakış açıları incelendi
18-60 yaş arasında farklı kuşakların bakış açılarının anlaşılmasını sağlayan anket katılımcılarının %90’ını erkek, %10’unu da kadınlar oluşturdu. Katılımcıların %40.3’ünün lisans, %22.6’sının lise ve dengi, %12.9’unun önlisans, %9.7’sinin ilkokul ve %4.8’inin lisansüstü eğitim düzeyinde olduğu görüldü. Oranı düşük olmakla birlikte herhangi bir öğretim kurumundan mezun olmayan katılımcılar da araştırmada yer aldı.
Kapalıçarşı’da Türkiye’nin her yerinden esnaf var
Kökenlere bakıldığında Ağrı’dan Kırklareli’ye ülkenin dört bir yanından göç etmiş olan katılımcıların %27.4 oranla 11 yıldan fazla süredir İstanbul’da yaşadığı anlaşıldı. “İstanbul’a geliş nedeniniz nedir?” sorusuna esnafın %24.2’si ‘geçim kaynağı elde etmek için’, %21’i ‘kendi isteğimizle ailece göç ettik’ ve %17.7’si ‘eğitim sebebiyle’ yanıtını verdi. Katılımcıların %45.2’sinin doğma büyüme İstanbullu olduğu belirlendi.
Esnafın %41.9’u dükkan sahibi
Esnafın y%51.6’sı medeni durum ile ilgili soruya ‘evliyim’, %38.7’si ‘bekarım’ yanıtını verdi. Çalışma durumu analizinde katılımcıların %35.5’inin ücretli çalışan, %41.9’unun dükkan sahibi ve %14.5’inin kiracı olduğu görüldü. Kapalıçarşı’da hem okuyup hem para kazanmak durumunda olan öğrencilerin de çok düşük oranla çalıştığı belirlendi.
Faaliyet alanları oldukça geniş
Faaliyet alanı açısından bakıldığında katılımcıların %22.6’sının çanta ve deri ürünleri satan, %19.4’ünün kuyumculuk yapan, %17.7’sinin ise hediyelik eşya satışı yapan esnaflar olarak ön planda yer aldıkları belirlendi. Bunun yanı sıra, antik eşyalar, gıda içecek, tütün ürünleri, lokum, deri, turistik eşya, el halısı, ayakkabı satışı yapan, kafe-restoran işleten, taş işçiliği yapan ve döviz bürosu olarak kapalı çarşıda yerini almış esnaflar dikkat çekti. Bu sonuç da faaliyet alanlarının geniş bir alana yayıldığının anlaşılmasını sağladı. Bahsi geçen esnafın %32.3 oranla 1-5 yıl arası, %19.4 oranla 20 yıl ve üzeri, %17.7 oranla 6-10 yıl arası, %12.9 oranla 1 yıldan az, %11.3 oranla 11-15 yıl arası bu mesleği icra ettiği görüldü.
%38.7’si aile mesleğini sürdürüyor
“Neden Kapalıçarşı esnaflığı?” sorusuna katılımcıların %38.7’si ‘aile mesleğini sürdürüyorum’, %30.6’sı ‘geçim derdi sebebiyle çalışıp para kazanmak için’ yanıtını verdi. Birikmiş parasıyla kendi işini kuranlar %16.1, kapalı çarşıdaki sirkülasyon sebebiyle müşteri potansiyeline güvenerek işini kapalı çarşıda kuranlar %14.5, daha önceki işinden ayrılıp yeni iş kuranlar %12.9, turistlerle konuşup dil öğrenme amacıyla esnaflık yapanlar ise %9.7 oranla mesleğini sürdürüyor.
Turistle iletişim kurabilmek önemli
Araştırmada %30.6 yerli turiste, %62.9 yabancı turiste satış yapan esnafın ortak bir dil kullanması gerektiği sonucu ortaya çıktı. Esnafın sürekli turistle iletişim halinde olmasından dolayı yabancı dil bilgisinin, anlama ve konuşma yeterliliğinin de tespiti önem arz ediyor. Katılımcıların %74.2’sinin ağırlıklı olarak İngilizceyi ağırlıklı iletişim dili olarak kullandığı görüldü. İngilizceyi %30.6 ile Arapça, %17.7 oranla Rusça, % 9.7 oranla Almanca ve İspanyolca, %6.5 oranla Fransızca ve %1.6 oranla Farsça takip etti. Birkaç yabancı dili hem anlayıp hem konuşabilen esnaf oranının ise %25.6 olduğu görüldü.
Esnaf pazarlık yapıp satın almayan müşteriden şikayetçi
Esnafın iletişim kurmakta sıkıntı çekmesinin nedenleri sorulduğunda; müşteriyi memnun etmenin zorluğunu yaşayanların oranı %41.9, yerli turistlerin sürekli pazarlık yapıp hiçbir şey satın almadan gitmelerinden dolayı sıkıntı yaşayan esnafın oranı %21, aynı şekilde yabancı turistin de pazarlık yapıp hiçbir şey satın almamasından dolayı sıkıntı yaşayan esnafın oranı %8.1 ve dil problemi yaşayan esnafın oranı ise %14.5 olarak belirlendi. Bu verilerin yanı sıra %22.4 oranla esnafın iletişim problemi yaşamadığı sonucuna ulaşıldı.
Daha çok yabancı turistlerin ilgisini çekmek istiyorlar
“Yerli turistin mi yoksa yabancı turistin mi ilgisini çekmeyi tercih ediyorsunuz?” sorusuna katılımcıların %75.8’i ‘yabancı turistler’, %12.9’u ise ‘yerli turistler’ yanıtını verdi. Hizmet kalitesinin sunumu ve müşteriye karşı tutumlar açısından “Yerli müşteriye de yabancı turist gibi ilgi gösteririm” vurgusu %69.4 oranına sahip oldu. “Alışveriş yapsa da yapmasa da müşteriyi özenle ağırlarım” cevabı ise %75.8 oranla sonuçlara yansıdı. Bu oranları, müşterinin her anlamda velinimet olduğu algısıyla ve iş ahlakı gereği mesleğini severek yapmakla bağdaştırmak mümkün.
Yerel kültürü tanıtmayı önemsiyorlar
Araştırmada esnafın kendini geliştirdiği ve %75.8 oranla işi işte öğrenip tecrübe kazandıkları görüldü. %22.6 oranla turizm alanında eğitimini almış esnafın varlığı da sonuçlara yansıdı. “Kültür turizmi mi yoksa alışveriş turizmini mi önemsiyorsunuz?” sorusuna %58.1 oranla ‘alışveriş turizmi, %32.3 oranla ‘kültür turizmi’ yanıtı verildi. “Yerel kültürü tanıtmak mı, yoksa popüler olanı alıcıya sunmak mı önemli?” sorusuna esnafın %59.7’si ‘yerel kültürü sahiplenmeli ve turiste tanıtmalı’ yanıtını verdi. %30.6 oranla ise ‘popüler olanı takip edip satmalı’ cevabı alındı. İçinde bulunulan döneme göre şartlar değiştiğinden ‘her ikisi de olmalı’ cevabı %6.4 oranla sonuçlara yansıdı.
%27.4’ü iş saatleri dışında spor yapmayı tercih ediyor
“İş saatleriniz dışında yapmaktan hoşlandığınız aktiviteler nelerdir?” sorusuna esnafın %27.4’ü ‘spor yapmak’ % 21’i ‘müzik dinlemek’, %16.1’i ‘film izlemek’, %8.1’i ise ‘kitap okumak’ yanıtını verdi. Ayrıca piknik yapmak, manzara izlemek, çocuklarıyla vakit geçirmek, bilgisayar oyunu oynamak, gezmek ve aile ile vakit geçirmek gibi aktiviteler de tercihler arasında yer aldı.
%30.6’sı kitap okumuyor
“Ne tür kitaplar okuyorsunuz?” sorusuna katılımcıların %16.1’i bilimsel, %14.5’i roman, %12.9’u dini içerikli kitap, %12.8’i ise macera türü yanıtını verdi. Aynı zamanda dünya klasikleri, gazete, dergi, tarihi roman, polisiye, bilim-kurgu roman ve kişisel gelişim kitaplarının da tercihler arasında yer aldığı görüldü. Kitap okumadığını belirten katılımcıların oranı %30.6 oranla dikkat çekti.
Salgıni süreci Kapalıçarşı esnafını etkiledi
Araştırma, salgın sürecinde esnafın maddi yönden zarar gördüğünü ve en çok da dükkan kiralarını ödeme zorluğu çektiklerini gözler önüne serdi. Satış yapamadığı için kazanç elde edemeyen ve kiralarını da ödeyemeyen esnafın kepenk indirdiği, ekonomik yönden büyük ölçüde sıkıntı yaşadıkları, turist gelmediği için zarar ettikleri, herhangi bir destek alamadıkları ve zor zamanlar geçirdikleri anlaşıldı. Hatta sağlık problemi yaşayanların, Covid’e yakalanmaları nedeniyle yaşamını yitirenlerin ve dükkanını kapatanların da olduğu gözlemlendi. Psikolojik anlamda kaygı, korku, endişe yaşadıklarını belirtenler de salgın sürecinin esnafın iş ve özel yaşamında olumsuz etkilere sebep olduğunun anlaşılmasını sağladı.
Salgın sürecinde iş yapabilen esnaf ise Rusya, Azerbaycan, Arabistan, Pakistan, Balkan ülkeleri, Polonya’dan gelen turistlere satış yapabildiklerini belirtti. Bu durum ise yabancı turistin satışlara belli bir ölçüde de olsa hareketlilik kattığını gösterdi. Türkiye’den yerli turist ziyaretinin olmaması nedeniyle yerli turizmin durma noktasına geldiği tespit edildi.
Esnaf gelecek beklentisi içinde
Mesleklerinde her daim sirkülasyon olmasının bir kesim esnaf için umut vaat ettiği görüldü. Olumsuz düşünceler içinde olan esnaf da üretimin zorlaşmasını sebep gösterdi. Eskisi gibi çırak olmadığı için mesleğin sürdürülebilirliği adına geriden gelen bir neslin olmadığı ifade edildi. Turizmin ve Kapalıçarşı’nın sonunun gelmeyeceği ancak sektörlerin günün koşullarına göre değişebilme ihtimali öne sürülerek kuyumculuğun çarşıda giderek azalacağı ifade edildi. Esnaflık mesleğinin geleceğinin parlak, önünün açık olduğu yönünde de olumlu yorumların varlığından bahsetmek mümkün.
Kapalıçarşı’nın tanıtıma ihtiyacı var
“Kapalıçarşı’nın daha hareketlenmesi için yetkililer tarafından ne gibi önlemler alınmalı?” sorusuna daha fazla reklam gerektiği, tanıtımlara ihtiyaç duyulduğu, tadilatların hızlıca yapılması gerektiği, ulaşım sorununun çözülmesi ve otoparkın düzenlenmesi gerektiği, kira yardımı gibi maddi desteklere ihtiyaç duyulduğu, güvenlik önlemlerinin arttırılması gerektiği, kültürel etkinliklerin düzenlenmesi gerektiği verilen cevap ve öneriler arasında öne çıktı.
Kaynak : 