Son haftaların en çok kullanılan teknoloji terimi “Metaverse” oldu tartışmasız. Terimin kökeni eski bilim-kurgu romanlarına kadar takip edildi [1]. Dünyanın en değerli şirketlerinden biri olan Facebook adını Meta olarak değiştirdi. Metaverse yatırımları için milyarlarca dolar ve sadece Avrupa’da 10bin kişinin istihdam edileceği duyuruldu. Vizyonlar paylaşıldı, çok büyük sözler verildi, çok soyut mimariler/faydalar anlatıldı. Ama yeterince net bilgi almak, olası sorunları ya da imkansızlıkları dinlemek çok zor.
Metaverse’ü, basitçe, Matrix’e doğru ilk adım olarak hayal edebiliriz. Doom’la başlayıp Second Life’la devam eden sanal gerçekliğin devasa boyutlara eriştiği, farklı sanal gerçeklik ortamlarının iç içe geçtiği ya da yanyana olduğu bir ortam düşünebiliriz. Matrix’ten farkı, Metaverse’ün şimdilik kaba bir sanal gerçeklik gözlüğü ile iki duyumuza hitabedecek olması. Şu ana kadar mouse ve klavyeyle etkileştiğimiz, monitor ve hoparlörlerimizle bilgi aldığımız internetin bir sonraki adımı gibi sunuluyor.
İçinde yaşanabilecek, daha derin ve gerçekçi bir dünya(!) tasarımı
Şu anda bir internet sitesine ya da sosyal medya uygulamasına login olduğunuzda bir kullanıcı adı, bir de resimle temsil ediliyorsunuz. Artık hareket eden, size benzeyen ya da sadece hayal gücünüzle sınırlanan bir avatarınız olacak. Siz konuşunca onun da dudakları gerçekçi şekilde oynayacak, siz gülünce o da gülecek. Barış Özcan’ın Youtube kanalında [2] heyecanla ortaya koyduğu bu fırsatlar, Second Life’la popüler olmuştu. Teknoloji elbette çok daha ilkeldi. Ama yine de, büyük şirketler Second Life’ta yer almış, dükkanlar tasarlamış, fuarları buradan yapacağını iletmişti. Toplantıların artık burada yapılacağı, anlık mesajlaşma dünyasının artık buradan yürüyeceği konuşulmuştu. Ama olmadı. Belki teknolojik imkansızlıklar, belki zihinsel olarak buna hazır olmamamız, sebebi her ne ise, Second Life öldü. Ama dokunmatik ekranlar da böyleydi, ilk denemeler başarısız oldu, nihayetinde teknoloji olgunlaşınca Apple çok başarılı bir ürün ortaya koydu. Burada da, teknoloji olgunlaştığı için, Second Life deneyimine kıyasla çok daha başarılı olunabilir.
Derin ve gerçekçi olmasa da, şu anda Roblox, Minecraft ve hatta Fortnite gibi oyun ortamlarında, platform kuralları merkezi olarak belirlenmiş, içeriği kullanıcılar tarafından belirlenen sanal gerçeklik ortamları var. Monitör, klavye, mouse’la etkileşip, anlık mesajlaşma yapılabilen, aynı anda onlarca kişinin oyun oynayabildiği ortamlar bunlar. Evet, sadece çizgi film, hatta ilkel grafikli çizgi film gerçekliğindeler, ama varlar ve gençler arasında yaygın kullanılıyorlar.
Gizlilik ve Veri Sahipliği Sorunları
Çağrı Mert Bakırcı’nın Evrim Ağacı kanalındaki videosunda [3] dikkat çektiği kişisel verilerin gizliliği ve verinin sahipliği konuları çok tartışılıyor. Mark Zuckerberg ve Facebook’un faaliyetlerinin hararetle sorgulandığı, hatta suçlandığı şu günlerde, bu devlerin güçlerini geleneksel internetin ötesine, bedenimize taşımaya çalışması haklı olarak tepki alıyor. Metaverse denen şeyi kim yönetecek? Yapısını kim tasarlayacak? Sadece teknolojik altyapının tasarımı değil, kimin neye sahip olacağı, neyi kontrol edeceği kritik.
Platform Sahipliği
Hangi uygulamayı kullanacağız? Tek bir evrensel uygulama mı olacak? Metaverse’ün en eski savunucularından birisi ve sanal gerçeklik öncüsü John Carmack, en basit çözümün Roblox gibi bir uygulama olabileceğini söylüyor. [4] Öte yandan, tek bir şirketin bu kadar kritik bir rol üstlenmesinin zor ve riskli olduğunu belirtiyor. Farklı uygulamalar olacaksa, standart API’lar mı olacak? Bu uygulamalar, aynı sayfaya erişmek için kullandığımız, Chrome, Firefox gibi farklı browser’lar gibi mi olacak?
Bu sadece kullanıcı tarafındaki client kısmı, bir de Sanal Gerçeklik dünyalarının, yani platformun kendisinin sahipliği var. Metaverse denen ortam birden çok sanal gerçeklik dünyasının toplamı olacaksa, bir uygulamayla tüm MEtaverse’ü nasıl gezeceğiz? Bugün TV dünyasındaki Netflix, Amazon, HBO çeşitliliği gibi birden çok yere abone mi olacağız? Her bir metaverse’çük farklı bir şirkete/kuruma ait olacaksa, uyumluluk sorunları olacak mı? Metaverse’ten nasıl yer satın alınacak? Kim satacak? Bu amaçla NFT mi kullanılacak? Yanıtlanması, tartışılması gereken çok fazla soru var.
Teknik Kısıtlar
Teknik kısıtlar çok. İdeal bir metaverse’te, tek bir sanal ortam vardır. Yer ve eşyalar herkesin tutarlı bir şekilde görüp değiştirebileceği ortak şeylerdir. Teknik kısıtların metaverse’ün çok parçalı olmasını gerektireceği değerlendiriliyor. [5][6]
- Büyük ölçekli toplantılar ne mevcut VR set’lerinin işlemci gücü ve internet hızıyla ne de merkezi platformun işlemci gücüyle yapılabilir görünmüyor. Yükü cloud’a taşımak dahi yetmeyebilir. Çünkü dünya genelinde o kadar hızlı, gecikmesi düşük interneti olan pek te fazla kullanıcı yok.
- VR set’leri uzun süre kullanılamayacak kadar büyük ve “sıcak”. Google’ın piyasaya çıkamadan ölen meşhur gözlüğü gibi küçük ve hafif çözümler gerekli.
- VR set’leri çok pahalı. Farklı kalitelerde, en hesaplısı 50 USD mertebesine kadar inebilecek cihazlar gerekiyor.
- Düz ekranlardaki animasyonlar çok başarılı ve bilgisi yaygın olsa da, 3D modelleme hala dar bir uzmanlık alanı ve başarı o derecede yüksek değil.
Yıllardır iddiam odur ki, Matrix gerçekten inşa edilse, içine gönüllü girmeyi isteyecek çok sayıda insan çıkacaktır. Kendi fiziksel görünümünden, ortamından mutlu olmayan, bambaşka bir role bürünmek, fiziksel dünyanın kısıtlamalarından -yerçekimi, insan doğası gibi- kurtulmak isteyen çok kişi olacaktır. Meşhur sahneyi hatırlarsınız [7], “Önemli birisi olmak istiyorum, film yıldızı gibi” der filmin kötü adamı. Henüz oraya çok uzağız, belli, ama yine de Metaverse’le ilk adımı atmak isteyen gönüllüler olacaktır. Ama aşılması, tartışılması gereken çok konu var. Atılacak yanlış adımlar, yatırımları boşa çıkarabileceği gibi, veri gizliliği ve ihlalleri konusunda bugünleri aramamıza da sebep olabilir.
[1] Snow Crash
[2] İnternetten sonra bu gelecek! METAVERSE
[3] Metaverse: Evrensel Simülasyon’da Sizin Rolünüz Ne Olacak?
[4] John Carmack issues some words of warning for Meta and its metaverse plans
[5] John Carmack Facebook Connect 2021 Keynote
[6] So what is “the metaverse,” exactly?
[7] Matrix (1999) – Eating Steak and Protein Breakfast scene