Nadir metaller günümüzün teknolojisinin en önemli bileşenlerinden. F-35’lerden, denizaltılara, drone’lardan, rüzgar türbinlerine, tıbbi cihazlara, cep telefonlarına, bilgisayarlarına ve günümüzün elektrikli arabalarına kadar, teknoloji denilen her yerde nadir metaller kullanılıyor. Ama nadir metaller konusu ABD-Çin arasındaki siyasi ve askeri gerilimle birlikte pahalı hale geliyor.
ABD-Çin arasındaki gerilim, salgın, Mynmar darbesi derken, nadir metal fiyatlarındaki artışın, tüketici elektroniği ürünlerinin maliyetini genel olarak artırabileceği tahmin ediliyor. Bu eğilimin yakında zamanda tersine dönmesi ise beklenmiyor.
Çin Eksiksiz Tedarik Zincirine Sahip Tek Ülke
Nadir toprak endüstrisine hakim olan Çin, madencilikten rafinaj ve işlemeye kadar nadir toprak elementleri için eksiksiz bir tedarik zincirine sahip tek ülke durumunda. Emtia araştırma uzmanı Roskill’e göre, geçen yıl itibariyle, küresel üretim kapasitesinin %55’ini ve arıtma çıktısının %85’ini kontrol diyor.
Pazarın da neredeyse tamamına yakını Çin’in elinde. Üstelik nadir toprak uzmanlarına göre, bir trilyon dolar değerinde maden üzerinde oturan Afganistan’ın yeni Taliban rejimiyle “dostça işbirliğine” açık olacağını açıkladığı için bu hakimiyet daha da büyüyebilir.
Ve Çin, ihracatı durdurma veya kısma tehdidinde bulunduğunda, dünya çapında başlayan panik, nadir toprak metallerinin fiyatlarının fırlamasına neden oluyor.
Ancak yine de, Çin’in kendi talebi o kadar yüksek ki, son beş yılda sürekli olarak yerel arzı aştı ve Çin dışarıdan nadir metal ithal etti. Bu nedenle en çok tedarik yaptığı ülke olan Mynmar’daki politik dengesizlik Çin’i fazlasıyla rahatsız ediyor. Mevcut durumda, Çin toprağı ile Çin’e taşıdığı nadir metalleri arıtıyor ve üretiyor. Bu da Mynmar ekonomisinin önemli bir girdisi durumunda.
ABD Çin’in nadir metaller konusundaki hakimiyetinden rahatsız. Trump yönetimi, hükümeti kritik materyaller için bir strateji benimsemeye yönlendiren 13817 sayılı Yürütme Kararı’nı yayınladı ve Amerikan Savunma Bakanlığı ile Pentagon, nadir metal madenciliği konusunda bazı fonlar oluşturdular. Çünkü sadece F-35’lerde 417 kg nadir metal kullanılıyor. Denizaltılar vs ayrıca kullanıyor. ABD ayrıca kalıcı nadir toprak mıknatıslarının yerli üretimi için vergi kredisi sağlayacak iki taraflı bir yasa tasarısı da sundu.
Türkiye’de Nadir Metaller
MTA’ya göre, ülkemizdeki en önemli nadir metal kaynağı, Kızılcaören-Eskişehir’deki bastnasit-fluorit-barit yatağı ortalama %3 tenörlü, 4.000.000 ton rezerve sahip. Malatya-Kuluncak yöresi önemli bir kaynak olarak görülüyor. Bu yörede 1000 ton, %24 tenörlü britolit cevherleşmesi tahmin ediliyor.
Ülkemizde bulunmuş ve henüz işletilmeyen NTE yatakları mevcut. Ülkemizdeki NTE yatakları için girişimler söz konusudur. Bunun yanı sıra ülkemiz jeolojisi bu elementlerin oluşumu için de uygun.
Nadir Metallerin Fiyatları Yükseliyor..
Praseodim ve neodim, neodimiyum-demir-bor mıknatısları yapmak için kullanılır. Hoparlörler ve elektrikli araç motorlarından tıbbi cihazlara ve hassas mühimmatlara kadar her şey, bir dizi teknoloji ekipmanı için gereklidir.
Motorlar ve rüzgar türbinleri için önemli bir girdi olan neodimiyum oksit gibi nadir toprak elementleri de yılın başından bu yana %21,1 artış gösterirken, sensörler ve aktüatörler için mıknatıslarda ve manyetostriktif alaşımlarda da kullanılan holmiyum yaklaşık %50 arttı. .
Dizüstü bilgisayar üreticisi Lenovo için hoparlör montajında kullandığı praseodimyum neodimyum manyetik alaşımının fiyatı, geçen yılın Haziran ayından bu yana iki katına çıkarak bu ağustos’ta ton başına yaklaşık 760.000 yuan (117.300 ABD Doları) oldu.
İlk olarak 1970’lerde önerilen ve 1991’de Sony tarafından ticari olarak üretilen lityum piller artık cep telefonlarında, uçaklarda ve arabalarda kullanılıyor. Lityum piller diğer pillere göre çok daha yüksek enerji yoğunluğuna ve daha düşük deşarj oranlarına sahip.
Başta da belirttiğimiz üzere, akıllı olan yan nadir metallerin kullanıldığı herşeyin pahalılanması kaçınılmaz.