7 ekim 2023’de Hamas’ın Telaviv’e yaptığı baskın sonrasında patlayan Gazze saldırısı ülkemizde ve dünyada tepki ile karşılandı. Özellikle batı üniversitelerindeki tepkiyi de hep birlikte görüyoruz. İşte bu sürecin hemen başında yani 2023 eylülünde Tüketiciler Birliği’nden Trendyol’a bir uyarı yapıldı. Çünkü Trendyol’un platformunda Filistin temalı ürünlerin satışını durdurduğu iddia ediliyordu. Trendyol sunulan bir mesajlaşmaya karşın, bu olayı yalanladı ve arkasından da Gazze’ye 10 milyon $’lık bir insanı yardım paketi duyurdu.
Şimdi bu olayla ilgili olarak yapılan bir başvuruyu değerlendiren, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun (TİHEK), Trendyol’a ceza kestiğine dair bir karar yayınlandı.
TİHEK, Filistin için Kızılay’a yardım yaptığını iddia eden muhatap şirketin “teknik aksaklık” ve “yapay zekâ” iddiasını gerçekçi bulmadı. İddiaların makul ve nesnel bir neden teşkil edemeyeceğini belirten TİHEK, satışı durduran şirketin eşit muamele ilkesini ve ayrımcılık yasağını ihlal ettiği kanaatine vararak, 141.934 lira idari para cezası uygulanmasına karar verdi.
4 Yıldır Kitap ve Rozet Satışı Yapan Firmanın Satışı Durduruldu
Trendyol üzerinde yaklaşık 4 yıldır kitap ve iğneli metal buton rozetlerin satışını yaptığını belirten firmanın şikayeti şu şekilde özetlendi :
“Trendyol’da satışa sunulan ürünlerin satışının durdurulması halinde anında bildirim geldiğini, satışa kapatılma nedenine göre harekete geçildiğini, ancak muhatap Şirketin 18/10/2023 tarihinde hiçbir bildirim yapmaksızın Filistin temalı iğneli rozet ürünlerin satışını kapattığını, bu durumu müşterilerden öğrendiğini, ürünlerin satışa yasak ürün statüsüne alınıp kilitlendiğini, Filistin Bayrağı iğneli çanta rozet ürünlerinin fiyatlarının 2 gün boyunca 0 TürkLirası(TL) olarak gösterildiğini,
Ürünlerin kilitlendiğini fark ettikten sonra Trendyol satıcı destek hattını aradığını, görüşme esnasında yetkililerin durumun hassas bir konu olduğu, Trendyol’un konuya tarafsız kaldığı, ürünlerin altına propagandaya neden olacak olumsuz yorumlar yazılabileceği, bu nedenle ürünlerin satışının bir süre durdurulduğu ve uygun görülen zamanda tekrarsatışa açılacağışeklinde beyanda bulunduğunu,
Muhatap Şirketin konu ile ilgili bir basın açıklaması yaptığını, basın açıklamasında Filistin temalı ürünlerin kasıtlı olarak yayından kaldırıldığı iddialarının asılsız olduğunun, söz konusu ürünlere yönelik arama taleplerinin olağanın üzerinde bir hızda artması sonucunda ürünlerin site-içi arama motorunda sistemsel incelemeye girdiğinin ve teknik ekiplerin sorunu çözdüğünün belirtildiğini,
Ancak durumun basın açıklamasında belirtildiği gibi olmadığını, aksine ürünlerinin satışının kasıtlı olarak kapatıldığını, ürünlerin satışa kapatılmasından sonraki gün Filistin kelimesinin algoritmaya kitap olarak tanımlandığını, Trendyol arama butonuna Filistin yazınca kitap sonuçlarının çıktığını, nitekim daha sonra müşteri sorularından birine yazdığı cevapta Filistin ibaresi geçtiği için sistemin yasaklı kelime kullanıldığı uyarısı verdiğini, İsrail ya da Amerika Birleşik Devletleri bayrakları ve ürünlerinin mağazada satıldığını, ancak Filistin ürünlerinin satılmasının sistematik bir şekilde engellendiğini, siyasal, ırksal, dinsel ve coğrafi ayrımcılık yapıldığını iddia etmekte ve muhatap hakkında gereğinin yapılmasını talep etmektedir.”
Birçok ürünün bayraklarını taşıyan ürünlerin mağazada satıldığını, ancak Filistin ürünlerinin satılmasının sistematik bir şekilde engellendiğini belirten işletme sahibi, siyasal, ırksal, dinsel ve coğrafi ayrımcılık yapıldığını iddia ederek TİHEK’e başvurdu.
Trendyol’un bu şikayete cevaben şunları bildirdiği raporlandı :
“Şirketin tamamının Türk yönetim kademesi tarafından yönetildiği, Şirketin beyaz eşyadan kozmetiğe elektronikten hızlı tüketim ürünlerine varan farklı kategorilerde 300 bini aşkın Türk esnaf ve KOBİ’nin ürünlerinin; başta Türkiye, Orta Doğu ve Avrupa olmak üzere dünyanın birçok bölgesine satılmasına dijital olarak aracılık ettiği,
Trendyol satıcıları için rekabette adalet ve eşitliği sağlamak üzere yerli imkanlarla bir algoritma geliştirildiği, sahte sipariş, arama ve yorumları önlemeye yönelik bir denetim aracı olarak site içi arama motoruna entegre olan bir algoritma da kurgulandığı,
Gazze’de yaşanan insanlık dramının Filistin temalı ürünlerin olağanın üzerinde hızda aranmasına yol açtığı, bunun ise Platform içerisindeki arama motorunda yapay zekaya dayalı sistemsel inceleme mekanizmasının devreye girmesine neden olduğu, durumun anlaşılması üzerine ilgili ekiplerin konuya ilişkin teknik inceleme gerçekleştirdiği, gerekli aksiyonlar alınarak bahse konu ürünlerin Platform’daki olağan görünürlüklerine geri döndürüldüğü, ayrıca algoritmada gerekli iyileştirme çalışmalarına da başlandığı,
Filistin temalı ürünlere ilişkin olarak Şirket tarafından kasıtlı şekilde bir uygulamada bulunulmadığı, ayrımcılığın söz konusu olmadığı ve Şirket tarafından Gazze’de sivil halkın temel ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 10 milyon dolarlık insani yardımın Kızılay’a ulaştırıldığı belirtilmektedir.”
TİHEK, ‘yapay zekâ’ iddiasını gerçekçi bulmadı
Başvuruyu inceleyen TİHEK, yaşanan durum karşısında Trendyol’un platformda Filistin temalı ürünlerin satışının durdurulduğu iddiasını çürütemediği aksine teknik aksaklıklardan kaynaklanan bir durum yaşandığını belirterek bu iddiaları kabul ettiğini söyledi.
TİHEK, “Filistin” kelimesinin arama motoruna çok fazla yazılmasının yapay zekâya dayalı sistemsel inceleme mekanizmasının devreye girmesine neden olduğuna ilişkin iddiası için şöyle dedi :
“Ancak muhatap şirket tarafından gerekçe olarak sunulan arama çubuğuna yoğun şekilde ‘Filistin’ kelimesi yazılması nedeniyle yapay zekâ sistemsel inceleme mekanizmasının devreye girmesi hususunun makul ve nesnel bir gerekçe olarak nitelendirilemeyeceği değerlendirilmektedir”
TİHEK: İsrail temalı ürünlerin satışı yapılabiliyordu
TİHEK bir yandan da platformda Filistin temalı ürünlerin durdurulmasına karşın, İstail temalı olanların satılmaya devam ettiğine işaret etti :
“Keza muhatap Şirket tarafından Filistin temalı ürünlerin satışının durdurulmasına rağmen İsrail temalı ürünlerin satışına devam edilmiş ve bu ürünler açısından bir kısıtlama getirilmemiştir. Dolayısıyla Filistin temalı ürünler için getirilen bu tek taraflı kısıtlamanın muhatap Şirketin başvurana belirttiği gibi ürünlerin altına propagandaya neden olacak olumsuz yorumlar yazılmasının önlenmesi amacı taşıdığı söylenemeyecektir. Dolayısıyla İsrail temalı ürünlerin satışı yapılabilirken Filistin temalı ürünlerin satışının durdurulması makul ve nesnel bir gerekçeden yoksun bir farklı muamele teşkil etmektedir.”
Sonuç olarak TİHEK, şirketin eşit muamele ilkesi ile ayrımcılık yasağını ihlal ettiği kanaatine vardı ve üst sınırdan 141. 934 TL idari ceza uygulanmasına karar verdi.