Türkiye’de tarih bilincinin yerleşmesi için yıllardır sürdürdüğü önemli çalışmalarıyla adından sıkça söz ettiren Tarih Vakfı, sivil toplum kuruluşları camiasının bir üyesi olma bilinciyle ve sivil toplum hareketinin gelişip kendi alanını örgütlemesinde üzerine düşen görevleri aktif biçimde yerine getirme sorumluluğu gereği, kendisi gibi toplumsal fayda sağlamak üzere kurulmuş olan 3268 sivil toplum kuruluşunu, interaktif bir sanal platformda bir araya getirdi: www.stkrehberi.org.
21 Nisan günü birçok farklı sivil toplum kuruluşu (STK) yetkilisinin hazır bulunduğu bir toplantı ile tanıtımı yapılan ve Türkiye’nin STK haritasını çizmek, STK’ların kendi aralarında iletişimini kolaylaştırmak ve teşvik etmek açısından da son derece değerli bir kaynak olan bu platform, aynı zamanda kitap olarak da basıldı: STK Rehberi 2005.
STK’ların amaçlarına ulaşmaları için daha verimli çalışabilmelerinin koşullarından biri, yerel ve ulusal düzeyde medya ile yakın ilişkiler kurmaktır. Ülkemizde STK’ların bilinirliğini artıran, STK’lar arasındaki iletişimi kolaylaştıran ve bu tür örgütlerin gelişimine katkı sağlayan ulusal bir STK merkezinin bulunmaması, büyük bir eksiklik yaratıyor. Bu eksikliği gidermek amacıyla, Tarih Vakfı tarafından hazırlanan sanal platform www.stkrehberi.org hem 3268 STK’yı bir araya getiriyor, hem de bu STK’larla ilgili birçok veriye zahmetsizce erişmeyi ve STK dünyası ile ilgili çarpıcı istatistiklere ulaşmayı mümkün kılıyor.
Kitap olarak da basılan bu platformun en büyük özelliklerinden biri, oluşturulan veritabanının İnternet üzerinden paylaşıma açılması ve sürekli güncellenmesi. Dünya Bankası, OSIAF (Açık Toplum Enstitüsü – Türkiye), Yerel Gündem 21 ve Türkiye Bilişim Vakfı tarafından desteklenen bu çalışma, bir yandan en güncel verileri sunarken, bir yandan da yeni STK’ların kendilerini kolayca bu veritabanına kaydedebilmeleri sayesinde genişleyerek tüm STK’ları kapsama amacına yaklaşıyor.
www.tarihvakfi.org.tr
12 kişilik Girişim Kurulu’nun çabaları ve 264 kurucu üyenin katkılarıyla 1991 yılında kurulan Tarih Vakfı’nın öncelikli amacı, tarihin bilimsel bir çalışma dalı olarak etkinleşmesini sağlamaktır. Devletten tümüyle bağımsız bir sivil toplum örgütü olan Tarih Vakfı’nın tüm kuruluş sermayesi kurucularının katkılarından oluşmaktadır. Vakıf aynı zamanda, Türkiye’nin ekonomik ve toplumsal tarihi alanında uzmanlaşan bir arşiv, kütüphane, araştırma, eğitim, yayın ve müzecilik kuruluşudur. Tarih Vakfı düzenlediği etkinlikler ve konusunda uzman yayınları ile Türkiye’de bilimsel tarihçilik bilincinin gelişmesinde ve yerleşmesinde önemli rol oynamaktadır. Vakıf’la ilgili daha ayrıntılı bilgi için www.tarihvakfi.org.tr adresini ziyaret edebilirsiniz.
STK REHBERİ GÜNCELLEME PROJESİ BİLGİ FORMU’NDAN EDİNİLEN BİLGİLERE GÖRE BAZI İSTATİSTİKLER
Proje içinde hedeflenen 14.000 sivil toplum kuruluşuna, 36 sorudan oluşan bir bilgi formu gönderilmiştir. Çok genel hatları ile alınabilen yanıtlardan çıkarılan bazı özet bilgiler şöyledir:
İçişleri Bakanlığı Dernekler Masası’ndan 82.000 dernek, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden 4200 vakıf ve diğer ağlardan alınan yaklaşık 10.000 kuruluş adresi ile oluşturulan genel adres kütüğündeki kuruluşlar baz alınırsa, ülkemizde her STK’ya 753 kişi düşmektedir. (2000 nüfus sayımı resmi verisi olarak 67,8 milyon baz alınmıştır.) Bir başka deyişle, her 1000 kişiye 1,3 STK düşmektedir. Yine Tarih Vakfı tarafından 1996 yılında yapılan bir araştırmaya göre, bu oran STK başına 968 kişi idi. Nüfus artışı da dikkate alınınca ülkemizdeki STK örgütlülüğünün yaygınlaşmakta olduğu kolayca görülmektedir.
İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı’nın 21 Nisan 2005 kayıtlarına göre toplam 85.307 STK bulunmaktadır. En çok sayıda dernek statülü sivil toplum kuruluşu 13.731 STK ile İstanbul’da (%16), sonra sırasıyla 7036 STK ile Ankara (%8), 4029 STK ile İzmir’dedir (%4,7).
İstanbul’da dernek başına 730 kişi, Ankara’da 570 kişi, İzmir’de 837 kişi, diğer illerde ortalama 833 kişi düşmektedir. Türkiye genel ortalamasının 795 olduğu dikkate alınırsa, Ankara’da örgütlenmenin daha yoğun olduğu, diğer illerde genel ortalamanın altında bir yoğunluk gözlemlendiği söylenebilir.
Rehberde yer alan 3178 kuruluş, merkezlerinin bulunduğu illere göre gruplandığında, bunlardan 686’sının (%22) İstanbul’da, 480’inin (%15) Ankara’da, 264’ünün (%8) İzmir’de, geri kalan 1748’inin (%55) de diğer illerde olduğu görülmektedir. 1996 Rehberi ile kıyaslandığında, yukarıdaki yüzdelerin sırasıyla İstanbul’da %39, Ankara’da %25, İzmir’de %11, diğer illerde %25 olduğunu anımsarsak, bu kez rehberin ağırlıklı olarak üç büyük ilin dışına çıktığı söylenebilir.
Bu kuruluşlardan 1763’ü (%55) dernek, 490’ı (%15) vakıf, 43’ü (%1) sendika, 389’u (%12) meslek odası, 217’si (%7) kooperatif, 104’ü (%3) sanayi ya da ticaret odası, 30’u (%1) inisiyatif-platform benzeri yurttaş girişimleridir.
Yurt çapındaki 3178 kuruluştan 422 tanesi (%12) mahalli, 1541 tanesi (%43) il bazında, 451 tanesi (%13) bölgesel, 908 tanesi (%25) ulusal, 247 tanesi (%7) uluslararası aktivitede bulunduklarını beyan etmişlerdir. 1996 Rehberi verileriyle kıyaslandığında, yerel ölçekte çalışan kuruluş sayısında (537 adet – %31) ve uluslararası ölçekte çalışan kuruluş sayısında (13 adet – %1) artış görülmektedir.
Bilgi veren kuruluşların 434 tanesinin kuruluş tarihi 1960 öncesi, 188 tanesinin kuruluşu 1961-1970 arası, 201 tanesinin kuruluşu 1971-1980 arası, 398 tanesinin kuruluşu 1981-1990 arası, 581 tanesinin kuruluşu 1991-1996 arası, 365 tanesinin kuruluşu 1996-1999 arası, 120 tanesinin kuruluşu da 2000 yılı sonrasıdır.
Haklarında bilgi sahibi olduğumuz kuruluşların en üst yönetim organındaki üye sayısı ortalama 5 ile 7 üyedir; bu üyelerin ortalama görev süresi derneklerde 2 yıl, vakıflarda 2,4 yıl, sendikalarda 3,3 yıl, meslek odalarında 2,5 yıl, kooperatiflerde 2,3 yıl, sanayi ve ticaret odalarında 3,3 yıl, sivil inisiyatiflerde 1,2 yıldır. Yine kuruluşların yönetim kurullarında %12,4 oranında kadın yönetim kurulu üyeleri ve %16,8 oranında kadın başkanlar görev yapmaktadır.
Yönetim kurullarındaki üyelerin eğitimleri dikkate alındığında, üniversite ve yüksekokul mezunu olanların ağırlığı göze çarpmaktadır. Bu oran derneklerde %57,4, vakıflarda %73,9, sendikalarda %44,9, meslek odalarında %50,4, kooperatiflerde %33,5, sanayi ve ticaret odalarında %41,9, sivil platformlarda %79’dur.
Örgütlenme biçimine bakıldığında 3178 kuruluşun 683 tanesinin (%21,5) şubeleri, 356 tanesinin (%11,2) temsilciliği, 190 tanesinin de (%6) irtibat büroları bulunmaktadır. Şubeleşme en çok %45,2 oranla sendikalarda, temsilcilikler ise %41.9 oranla yine en çok sendikalarda görülmektedir. 191 dernek, 34 vakıf, 67 sendika, 26 meslek odası, 11 sanayi ve ticaret odası yurtdışındaki benzer kuruluşlara üye iken; 171 dernek, 69 vakıf, 21 sendika, 18 meslek odası yurtdışı kuruluşlar ile işbirliği yapmaktadır. 1996 verileriyle kıyaslandığında, yurtdışı üyelik ya da işbirliğinde artış görülmemektedir. 1996 yılı verilerinde toplam kuruluşların 454 tanesi (%26) yurtdışı ile organik ilişki içindeyken günümüzde 329 tanesi (%10,3) ilişki içindedir.
3178 kuruluşun 1315 tanesi (%41,5) yayın çıkarmaktadır. 370 kuruluş (184 dernek, 43 vakıf, 6 sendika, 53 meslek odası, 31 kooperatif, 12 sanayi ve ticaret odası, 41 diğer tür kuruluş) gazete yayımlarken; 617 kuruluş (271 dernek, 83 vakıf, 2 sendika, 108 meslek odası, 90 kooperatif, 25 sanayi ve ticaret odası, 38 diğer tür kuruluş) dergi yayımlamaktadır. Gazete, dergi, bülten ve benzeri türlerle beraber kuruluşlar toplam 2543 adet süreli yayın çıkarmaktadırlar. 1996 verilerinde toplam 722 yayın olduğu dikkate alınırsa, kuruluşların yayın aktivitelerinde oldukça büyük bir yoğunlaşma görülmektedir.
2543 adet süreli yayının 8 tanesi günlük, 27 tanesi haftalık, 12 tanesi iki haftalık, 364 tanesi aylık, 148 tanesi iki aylık, 316 tanesi üç aylık, 30 tanesi dört aylık, 81 tanesi 6 aylık, 143 tanesi de yıllıktır. Yine bu yayınların 43 tanesi iki dilli, 7 tanesi üç dilli, geri kalanı da tek dillidir.
Bilgi veren kuruluşların 3059 tanesi telefon, 2317 tanesi faks, 1742 tanesi (%54,8) elektronik haberleşme yolunu kullanmakta ve 1258 tanesinin (%39,5) web sitesi bulunmaktadır. 1996 verilerinde elektronik posta kullanan kuruluş sayısı yalnızca 59 (%3) iken, şimdiki oran dikkat çekicidir.
772 kuruluşun sosyal tesis ve işletmeye sahip olduğu tespit edilmiştir. Bunlardan 342 tanesinin (%10,7) sosyal tesisi, 344 tanesinin (%10,8) ticari işletmesi ve 86 tanesinin de (%2,7) işletme tesisi vardır. Sahip olunan ticari işletmeler genellikle lokal (86 tane), eğitim merkezi (18 tane), kafe (11 tane), yayın işletmesi (17 tane), lokanta (14 tane), sağlık tesisi (9 tane), okul (9 tane), yurt (7 tane) ve diğerleri olarak sıralanmaktadır. Sahip olunan sosyal tesisler ise lokal (134 tane), eğitim merkezi (32 tane) dinlenme tesisi (22 tane), çayevi (12 tane), kitaplık (29 tane), kültür tesisi (18 tane), misafirhane (22 tane), spor tesisi (18 tane), gösteri salonu (49 tane) ve diğerleri olarak sıralanmaktadır.