5G dünyanın uzun süredir gündeminde. Onlarca ülkede ticari şebekeler [1] devreye girdi bile. Basitçe, mobil internetteki hızımızı arttıracak, gecikmeleri düşürecek 5G teknolojisi, otonom araçlar, üst düzey otomasyon kullanacak fabrikalar, IoT’nin yeni nesli ve uzaktan kontrol edilebilecek sağlık ekipmanları ve hatta askeri cihazlar için olmazsa olmaz. [2]
Türkiye’de de devlet teşviği ve (olumlu) baskısı ile yerli 5G üretilmesi için çabalar var. 2016’da 5GTR Forum’la başlayan çabalar, Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi (HTK) bünyesindeki 14 firmayla UUYM5G (Uçtan Uca Yerli Milli 5G) çalışmasına evrildi. TÜBİTAK TEYDEB teşvikleriyle de fonlanan çalışma, 3 yıllık ilk fazını geçtiğimiz günlerde tamamladı.
UUYM5G çalışmaya NR (New Radio), Çekirdek Şebeke, Radio Link, OSS, NFV-MANO, Prototip, Anahtarlama, Güvenlik gibi alt gruplarla başladıysa da, Anahtarlama grubu ilerleyemeyince dağıldı, Güvenlik grubu da Türkiye siber Güvenlik Kümelenmesi’ne dahil olarak, gruptan ayrıldı. 3 yıllık süreçte pek çok değişiklik yaşandı. Başlangıçta özel sektör önderliğinde çalışırken, ilerlemelerin tıkanması üzerine liderlik Havelsan’a devredildi. Son dönemde de, Havelsan da bayrağı ULAK’a devretti. Bu son devrin Savunma Sanayi Başkanlığı’nın yönlendirmesiyle olduğu konuşuldu. 5G üzerine çalışan bir grup uzman Havelsan’dan uzman ULAK’a geçti. ULAK, 4G’deki piyasaya parça parça yaptırır, operatörlere satar rolünden, üretici rolüne geçecek görünüyor.
23 Haziran’da 5G Yerli Ürünler Lansman Toplantısı [3] ile yerli ürünler duyuruldu. Ama proje başlangıcına göre önemli bir farkla: Ürün değil prototip hazırlandı. Proje kapsamında ticari ürün geliştirilmesi hedeflenirken, ticari trafik taşımaya hazır olmyana, yani ürünleşmemiş, ARGE çıktısı prototipler hazırlandı. Projenin ikinci bir fazının açılmasına kesin gözüyle bakılıyor. İkinci fazda ürünleşmeye odaklanılacak.
Bu değişikliğin çeşitli sebepleri var :
- Yetişmiş insan kaynağı kısıtları : Üretici firmalar sık sık yetişmiş kaynak bulamadıklarını, bulsalar da ellerinde tutamadıklarını ilettiler. Bunda, dünyada diğer 5G üreticilerine kıyasla ArGe personeline az para ödemelerinin de katkısı vardır eminim.
- TEYDEB ödemelerinde aksamalar : Üretici firmalar, sık sık teşvikleri alamadıklarını ya da büyükkesintilerle alabildiklerini ilettiler.
- Projeye inanmama : Operatörlerin geliştirilen yerli ürünleri almayacağı, projenin ARGE seviyesinde kalacağı inancı hakim. Devletin zorlamasıyla bir miktar ürün alınacağı kesin. Ama, maliyet konusunda avantaj uluslararası üreticilerde. Dövizle cihaz alıp, TL ile fatura kesen operatörler ise, azalana kar marjlarıyla boğuşuyor. En hesaplı olanı tercih etmeleri makul. Burada, geçmişte satın alınan yerli ürünlere verilen çok kötü desteğin de katkısı var.
Ürünleşme sanılandan zor. ULAK, 4G’de yıllardır ürünleşmeye çalışıyor. Yüksek trafik altında uluslararası üreticilerle kıyaslanabilir bir performans gösteremediği için bir türlü ilerleyemiyor. Bunda bir ürünün 3 üretici tarafından parça üretilip, ULAK tarafından al-sat gibi bir yöntemle işletilmesinin katkısı büyük.
Yukarıdaki sebeplerle, UUYM5G üyesi firmalar, kaynaklarını yavaş yavaş projeden, daha karlı işlere çevirdiler ve bazı alt gruplarda hiç ilerleme olmadı. Projenin kalbi denebilecek 5G baz istasyonlarını yapacak grup, proje süresince üretici değiştirilmesinin de katkısıyla için, somut bir çıktı üretemedi bile. Ama tabi lansmanda bundan bahsedilmedi.
Projedeki bazı firmaların hakkını yememek lazım. Bazı alt gruplar yüzünün akıyla ilerledi. Bilhassa çekirdek şebeke alanında çok somut ilerlemeler var. Demolarda da çekirdek şebeke grubunun ürünleri her zaman günü kurtardı.
Kapanış çalıştayında pek çok demo izledik. [4] 5G üzerinden data ve ses görüşmeleri yapıldı, yerli RL taşıyıcı olarak kullanıldı. NR’ya dair olanların biraz göz boyama amaçlı olduğunu belirtmezsek olmaz.
Operatörlerin, yürütülen çalışmalardaki desteğini de takdir etmeliyiz. Günün sonunda ne satın alacakları belli değilse de, beklentileri iletmede, üreticileri zorlamada, demo ortamlarının kurulmasında mühendisler ellerinden geleni yaptılar. Uluslararası üreticilerin bilgi birikimi de bu mühendisler aracılığı ile yerli firmalara aktı.
Nispeten erken başlamamıza rağmen, ilklerden biri olma trenini kaçırdık. Ama yine de bu piyasada var olma şansımız hala var. Ama daha farklı bir yaklaşıma gerek olduğuna inanıyorum.
[2] 5G mobile networks: A cheat sheet