Çin’in yolsuzlukla mücadele kurumu, 30 Temmuz’da Çin Entegre Devre Sanayi Yatırım Fonu’nun (Büyük Fon) CEO’su Ding Wenwu dahil en az 4 üst düzey yöneticinin, yasaları ciddi şekilde ihlal ettiğinden şüphelenildiği gerekçesiyle tutuklandıklarını duyurdu.
2014 yılında kurulan Büyük Fon, Çin’de bir çip tedarik zinciri oluşturmak için devlet fonu kullanmayı ve böylece ABD’ye ve müttefiklerine olan bağımlılığı azaltmayı amaçlıyordu. Fon, Çin hükümetinin ağırlığını stratejik bir endüstrinin (bu durumda yarı iletkenlerin) arkasına nasıl koyduğunu gösteriyor.
Büyük fon; geleneksel yollardan finansman bulamayan startuplara teşvik sağlamak amaçlıyordu. Sekiz yıl sonra, sektöre akan toplam 30 milyar doların – ayrıca planlanan 20 milyar dolar var – sonucunda başarılı bir durum gözükmüyor. Fonun olması gereken yerine siyasal yoldan dağıtıldığı kaydediliyor. 2014’teki ilk 20 milyar dolarlık finansman turunun, startuplar yerine, halka açık şirketlere ve bunların yan kuruluşlara yönlendirildiği kaydediliyor. Bu firmaların yonga üretimi gibi uzun araştırmalar gereken bir alandaki çalışma motivasyonu zayıf.
Çinli teknoloji şirketleri Tayvan’ın TSMC’si, Kore’nin Samsung’u veya Hollanda’nın ASML’si gibi denizaşırı tedarikçilerden satın alım yapıyorlardı ve 2019 yılında Trump’ın bakanlığı döneminde Huawei’nin ABD teknolojileriyle üretilen çiplere erişimi kesmesinden sonra sıkıntı yaşanmaya başlandı. Çin’in merkezi hükümeti, 2014 yılında çip üretimindeki kapasite boşluğunu gidermek için kamu finansmanısağlamaya karar verdi. Ama anlaşılan işin içine devlet girince, siyaset de giriyor.
2019 yılından itibaren ABD, Çin’in gelişmiş çip teknolojilerine erişimini kısıtlıyor, engelliyor, hatta ASML’den Çin’e eski litografi makinelerini ihraç etmeyi bırakmasını istiyor. Bu nedenle Büyük Fon daha önemli hale geldi.
Çin hükümeti, Ding ve diğer 3 yöneticinin neden soruşturulduğuna dair detayları henüz açıklamadı. Buna karşılık Çin medyası, Büyük Fon yatırımı yapılan ve son yıllarda olağanüstü bir şekilde başarısız olan bir yarı iletken şirket olan Tsinghua Unigroup etrafındaki bir dizi yolsuzluk soruşturmasıyla ilişkilendirdi. 1988 yılında kurulan Tsinghua Unigroup, Çin’deki en eski yonga üreticilerinden biridir. Amerikan şirketi Micron Technologies’i satın alma planı, ABD hükümeti tarafından engellendiği 2015 yılında manşetlere taşındı. İddialı satın alımlarının çoğu, Unigroup ve yan kuruluşlarına gofret üretimi, flash bellek yongaları ve 5G yongaları geliştirmek için en az 2 milyar dolar yatırım yapan Büyük Fon tarafından desteklendi. Ancak şirket 2021’de iflas etti. Temmuz 2022’de, Unigroup’un 13 yıllık başkanı da dahil olmak üzere üç eski veya mevcut yöneticisi hakkında soruşturma açıldı.