Yılbaşında bir yerlere uçtunuz mu? Eğer uçtuysanız, artan trafiğin baskısı altındaki “uçuş trafik kontrol kuleleri”nin güvenliği aklınıza geldi mi? Bunu soruyoruz çünkü bazı kazalar uçuş kontrol kulelerinin hataları ile oluşmuş durumda[1].
Gerçi kazalardan alınan derslerle konulan yeni tedbirler, bu kazaları adamakıllı azaltmış durumda ama hatırlatırsak,
bunların bir kısmı, iletişim hatalarından –ki dünyanın en büyük uçak kazası sayılan ve 583 kişinin öldüğü Kanarya Adaları / Tenerife’de 1977’de meydana gelen Panam-KLM çarpışmasında bu tür bir hata olduğu görüldüğünden, kulelerle-kaptanlar arasındaki haberleşmeye kelime standardizasyonu getirildi–, bazen kuledeki yetki karmaşasından, bazen kontroler olan kişinin dalgınlığından ve pisti tamamen görememesinden meydana gelir.
Gerçi trafik kuleleri –heryeri 360 derece görebilsin diye– havaalanlarındaki boydan boya cam en yüksek binalardır. Ama dediğimiz gibi hava koşulları (sis, ağır yağış, kar vs) ya da dalgınlık sonucu ufak ayrıntılar gözükmeyebilir. Örneğin pistteki küçük uçağın üstüne inen yolcu uçağı kazaları var[2].
Aşağıda, dünyanın en büyük uçak kazasının nasıl meydana geldiğine dair bir video yer alıyor.
Londra Şehir Havaalanındaki Trafik 2020’den itibaren 128 Km Uzaktan Yönetilecek
Uçuş trafik kuleleri, bu yüksek kulelerin görüş olanağı, radar ekranları ve telsiz haberleşmesi sayesinde inen, kalkan uçakları yönetirler. Hangi uçağın ne zaman ve hangi piste gireceğini, hangi yükseklikten uçacağını bu kulelerin talimatları belirler. Bu sayede, havadaki ve yerdeki –özellikle trafiği yoğun bölgelerdeki– uçaklar belli bir düzen içinde ve kaza yapmaksızın uçuşlarını gerçekleştirirler.
Ancak, bütün dünyayı bir “digital dönüşüm” dalgası sarmışken, neden uçuş trafik kontrol kuleleri hala bu şekilde kalsın? Artık çok daha gelişkin kamera sistemleri, internet, yapay zeka, arttırılmış gerçeklik ve pek çok başka olanak mevcut. İngiltere’de hava trafik kontrol işlerini yöneten NATS (National Air Traffic Services) bu konuda öncülük üstlenmiş.
NATS Digital Dönüşüm Yöneticisi Steve Anderson, ağustos ayında “Digital Kontrol Kuleleri Ne Kadar Güvenilir?”[3] bir blog makalesi yayınlamış. Anderson bu makalesinde NATS’ın Londra şehir havalimanından 128 km ötedeki Swanwick, Hampshire’daki merkezinde bulunan “digital kontrol kulesi”ni anlatıyor. Saatte yaklaşık 40 uçağın indiği ya da kalktığı belirtilen Londra şehir havalimanı 2020 yılından itibaren uçuş yönlendirmelerini kontrol kulesinden değil, bu 128 km uzaklıktaki ve tamamen digital ekranların kullanıldığı merkezden yapacak.
Anderson, 14 ekran bulunan merkezi gören herkesin ilk sualinin “bu güvenli mi?” diye sorduğunu söylüyor ve temelde uçuş kontrol elemanlarının farklı bir şey yapmayacağını, sadece pencere yerine ekranlara bakacağını belirtiyor. Digital uçuş kontrollerinin, yeni bir araç seti ile yapılmaya başlanacağını ve bunun daha güvenli olacağını anlatıyor.
Anderson, kameraların objeleri çok yakından takip edebileceğini, uçaklar arasındaki mesafeleri doğru bir şekilde ölçebileceğini, arttırılmış gerçeklik uygulamalarının kullanılabileceğini, kameraların geceleri, insan gözünden daha iyi bir görüşe sahip olduğunu hatırlatıyor ve bunun uçuşların güvenlik ve verimlilik seviyelerini arttıracağına işaret ediyor.
Tabi ki, kritik soruyu da cevaplıyor. Yani “ya birşeyler ters giderse” sorusu. Cevabı ise, bugünkü teknoloji düzeyinde her zaman yedekleme yapıldığı ve hatta yedeklemenin de yedeklemesi yapıldığı şeklinde. Zaten sistem İngiliz Sivil Havacılık Kurumundan onay almadan önce çok evreler geçirmiş.
Yeni sistemde saniyede 300-500 MB arası canlı akan video yayını iletebilecek fiber kablolar, 14 tane HD kamera, havaalanını 360 derece gören ve yönetilebilir 2 tane zoom kamera yer alıyor ve kontrol merkezine havaalanının panoramik canlı bir görüntüsünü sağlıyor. Digital kontrol kulesi ise 50 metre yükseklikte ve Londra Şehir havalimanının pistlerinin ortasında yer alıyor. Klasik kule 18 metre yükseklikte.
Bu arada Londra havalimanı digital trafik kontrolüne geçecek olan 3cü ama en büyük havalimanı durumunda. İsveç çoktan uçuş trafiğini uzaktan kontrol etmeye başladı. Örnsköldsvik havalimanı 2015’den, Sundsvall havalimanı 2016’dan beri böyle. Singapur’un Changi Havalimanı ise sırada.
Peki, çok övündüğümüz 3cü havalimanının trafik kulesi ne durumda?
Bu kule maalesef şimdiden eskimiş durumda. Gönül isterdi ki, 2018’de devreye alınacak olan bu havalimanının kulesi, listedeki 5ci 6cı digital yönetilen kule konsepti taşısın. 3cü havalimanının 26 ekim 2016’da temeli atılan kulesi 90 metre yükseklikte olacak ve İstanbul’u hatırlatması için “Lale” sembolü şeklinde. Mimari bir ödül almış. Yazının başındaki resim bu kuleye ait. Aşağıda ise kulenin temel atma törenini görüyorsunuz.
[1] Aviation accidents and incidents caused by air traffic controller error