Türkiye’de ilk defa, Bilkent Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü tarafından görme engelliler için geliştirilen ‘OKU’ adlı programa yenilikler eklendi. Görme engellilerin dosyalarını okuyabilmelerini sağlayan program, bu yıl üçüncü sürümüyle görme engellilere e-posta ve internet kullanma özelliklerini de sunuyor.
Bilkent Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümünde öğretim üyesi Prof. Dr. H. Altay Güvenir ve ekibi tarafından geliştirilen program, görme engellilere bir hizmet olarak yapılmış olup, en güncel sürümleri isteyen herkes tarafından ücretsiz olarak www.cs.bilkent.edu.tr/~guvenir/Oku adresinden indirilebilir.
Prof.Dr.Alpay Güvenir, sorularımızı şu şekilde yanıtladı:
Boyle bir proje nereden aklınıza geldi ?
Prof. Dr. Alpay Güvenir : İki yıl kadar önce TCBM de çalışan Noyan Çakıcı adlı bir görmeyen telefon ile arayarak, bilgisayarda tuşlara basılınca basılan tuşu söyleyen bir program yapılıp yapılamayacağını sordu. Bu programı kısa sürede yapıp kendisine teslim ettim. Bu program örneğin “F” tuşuna basıldığında “fe” sesi çıkarıyordu. Bunun arkasından aynı kişi kelimeleri okumunanın mümkün olup olmadığını sordu. Bu daha uzun bir çalışma gerektiren bir programdı. Bu konuda Bertan Arı (o zaman 4. sınıf öğrencisiydi) bana yardım etti. Geçen sene bu programı tamamlayıp internetten ücretsiz olarak indirilebilecek şekilde görmeyenlere sunduk. Bu program bir editör özelliğinde olup görmeyenlerin var olan metinleri okumalarına, değiştirmelerinde, yeni metinler hazırlamalarına, yazıcıdan çıktı almalarına olanak sağlıyordu.
Bu programda kelimeler hecelere bölünerek okunuyordu. Bu program görmeyenlerden çok ilgi gördü. Kullanıcılar programa internet erişimininde eklenmesinin kendileri için çok yararlı olacağını bildirdiler. Bunun üzerine son bir yıldır 4. sınıf öğrencileri (şimdi mezun oldular) Özer Özkaraoğlu ve Deniz Ersöz bu projede çalıştı ve programı Oku3.0 adını verdiğimiz son haline getirdik.
Yazıyı sese taşıma işleminde nelerden yararlandınız?
Güven : Yazıdan ses üretilmesinde, Oku’nun heceleri birleştiren eski sürümlerinden farklı olarak, Oku3 de difonları birleştiren MBROLA adlı ses sentezleyicisinden yararlanıldı.
Yeni işlevlerde ne gibi özellikler bulunuyor?
Güven : Yeni işlevlerle, görme engelliler artık istedikleri Türkçe içerikli bir internet sayfasına girerek içeriğini dinleyebiliyor ve linkleri takip edebiliyorlar. Program kullanıcıları güncel internet gezinim araçlarında olduğu gibi linkleri takip ederken bir önceki ve bir sonraki linke dönebiliyor ve hatta sık ziyaret edilen sayfaları sıkça kullanılanlar listesine ekleyerek, daha sonra hızlı bir şekilde erişebiliyorlar.
İlk sürümünde olduğu gibi görme engelliler txt veya rtf tipindeki dosyaları okuyabiliyor, txt tipinde dosyalar yazabiliyor ve yazdıkları dosyaların çıktısını yazıcıdan alabiliyorlar. Ayrıca program, zamanı (takvim ve saat) bildiriyor ve dört işlem yapan hesap makinasını içinde bulunduruyor.
E-mail kullanımı ne şekilde gerçekleşiyor?
Güven : Günümüzde giderek daha sık kullanılan elektronik posta, ‘OKU’ sayesinde, artık görme engelliler için de rahatlıkla kullanılabilen bir iletişim aracı oluyor. Kullanıcılar, elektronik-posta hesaplarındaki mesajları dinleyip mesaj atabiliyorlar ve gereksiz gördükleri mesajları silebiliyorlar. Görme engelliler ayrıca, istedikleri elektronik posta adreslerini adres defterinde tutabiliyor ve böylece gerek duyduklarında bu adresleri hatırlamak ve bulmak için çok çaba harcamıyor.
Projeyi gercekleştiren kişilerin background ve özellikleri nelerdir?
Güvenir : Ben bilgisayar mühendisliği bölümünde öğretim üyesiyim. Diğer çalışanlar (3 kişi) bilgisayar mühendiliği öğrencileri idi.
Proje ne kadar zamanda gerçekleştirildi?
Güvenir : Son haline gelmesi 2 yıldan daha fazla bir süre aldı.
Bu projeyi neden para ile pazarlamıyorsunuz?
Güvenir : Bunun çeşitli nedenleri var:
- Görmeyenler, görenlere oranla maddi açıdan daha kötü durumda.
- Bunu, üniversitenin içinde bulunduğu topluma bir hizmeti olarak görüyoruz.
- Programı kullananların teşekkürleri bizim için para ile ölçülemeyecek kadar değerli.
Projenin sponsoru var mı?
Güvenir :Hayır.
Dünyada benzerleri nelerdir?
Güvenir : Benim bildiğim en yakın benzeri bir ingilizce ekran okuyucu olan JAWS.
