Türkiye’nin İnternet şebekesindeki yeri nedir? Önemli bir yer elde edebilir mi? Bu söyleşimizde bunu okuyacaksınız. Söyleşinin İngilizce orjinalini burayı tıklayarak okuyabilirsiniz.
Bir ay kadar önce yazdığımız bir yazıda, Türkiye’nin telekomda bölgesel lider olma fırsatını Bulgaristan’a kaybetmek üzere olduğunu belirtmiştik[1]. Böyle olursa, bölgemizdeki bu kadar ekonomik, güvenlik ve siyasal kriz arasında acaba Türkiye 2023 hedeflerini nasıl yakalar?
10cu kalkınma planı bu konuda yol gösteriyor ve “Paradigma Değişikliği” gerektiğini söylüyor. Bu değişiklik, “öyle mi olur, böyle mi olur?” Tartışılabilir. Ama yine de iddiamız o ki, bölgemizin telekom merkezi olmak pek çok şeyi değiştirebilir. Üstelik bu sadece bizim iddiamız değil.
İnternet performansı konusunda çalışan Amerikan Danışmanlık şirketi DYN’in baş bilimcisi[2] James Cowie’nin Azerbeycan’da verdiği bir sunumda benzer düşünceleri gördük[3][4][5] ve “bizim sakalımız yok, belki yabancıları daha çok dinlerler” diye düşünerek, Cowie’nin bu konudaki düşüncelerini sorduk. Aşağıda kendisiyle yaptığımız söyleşiyi okuyacaksınız :
Gerçek İnternet Gücü
turk-internet.com : Sunumunuzda, Türkiye’yi “gerçek internet gücü” olarak tanımlıyorsunuz. Bunu açar mısınız?
James Cowie : Öncelikle Coğrafi olarak. şanslı. Türkiye Batı Avrupa – Orta Doğu – Kafkaslar ve Orta Asya arasında doğal köprü oluşturacak kadar iyi bir yerde konumlanmış.
Türk Telekom tarafından son yıllarda yapılan fiber optik yatırımlar, Batı Avrupa içinde genişbir network kapasitesi oluşturdu.Şimdi soru şu; Türkiye 280 milyon kişinin yaşadığı bu bölgede, içerik ve online servislerde bir yere gelebilecek mi?
Türkiye’nin basitçe komşularına network kapasitesi satan bir toptancı olması yeterli değil. İnternet geçişleri çok ucuz işler. Sadece bir yerden, diğerine gitmek için boru sağlar. 1 ya da 2 şirkete yarar sağlar. Ama gelişmekte olan bir veri merkezi ve içerik-hosting endüstrisi kurmak, çok daha geniş bir istihdam fırsatı ile farklı boyutlardaki Türk şirketlerine iş olanağı sağlar. Bugün Türkiye’nin kaybetmek riski ile karşılaştığı durum budur.
Bölgede Rekabet Var
turk-internet.com : Türkiye son 3-4 yılda yerini kaybediyor gibi gözüküyor. Sizde böyle mi düşünüyorsunuz? Bu yerini kaybetme başka neye yol açar?
James Cowie : İçerik barındırma işi çok sıcak bir rekabet konusu. Bütün ülkeler İnternet merkezi (hub) haline gelmek ve yatırımların hedefi olmak istiyor. Ama başarılı olmak için 4 faktör var; coğrafya, teknoloji, ucuz enerji ve düzenleme.
Türkiye coğrafi yönden ideal konumda. İyi eğitilmiş tecrübeli iş gücü de mevcut. Enerji pahalı ama Türkiye doğu enerji araçlarını, batı pazarlarına taşımaya yardım ediyor yani enerji fiyatlarını düşürebilir.
Bu tabloda belki de en önemli sorun; “İçerik düzenleme” konusu. Macaristan ya da Bulgaristan gibi pazarlara bakın. Kolaylıkla içerik barındırma işlerini kapıyorlar çünkü içerik pazarlarına saldırgan bir düzenleme yaklaşımı göstermiyorlar.
İnternet problemlerin etrafından dolaşan ve iş yapmayı kolaylaştırarak ülkeler için yatırımları çekme görevi görüyor ve Türkiye dışındaki ülkeler rekabetçi internet barındırma ve altyapı yatırımlarını kapıyorlar.
Türkiye’de ASN Sayısı Geriliyor
turk-internet.com : Sunumda ASN sayısının gerilediğinden bahsetmişsiniz. ASN sayısı ile gelişme arasında ilişki nedir? Türkiye son 3-4 yıldır bu konuda nasıl sizce?
James Cowie : ASN sayısı, BGP yönlendirme yapan şirketleri tanımlar. Bu da, ülkedeki transit geçişler ve farklı firmalarla bağlantılar kurmaya hazır olanları gösterir. Bunları sadece İnternet Servis Sağlayıcılar değil, yanısıra çeşitli alanlardaki firmalar ve organizasyonlar olması demektir.
Dyn Research, ASN sayısını, Her ülkeden geçen global IP Trafiğini raporlayan servisimiz çerçevesinde ölçüyor. Türkiye’de bugünkü yönlendirme tablosunda 331 yerel ASN var. Yani milyon kişi bazında zar zor 4,2 ASN anlamına gelir. Ama bu rakam Bulgaristan’da milyon kişi başına 6,6 ASN, Yunanistan’da 11 ve Almanya’da 17dir.
Belki bunun nedeni, güçlü telekom devlerine sahip ülkelerde, küçük şirketlerin kendi ASN’lerine sahip olmak ya da BGP yönlendirme yapmak için daha az istek duymasıdır.
Çoğu şirket, bir Internet Servis Sağlayıcıdan (ISS) hatta eski telekom devinden internet çıkmak için tek bir bağlantı alır. Ama biz biliriz ki, internete tek bağlantı ile çıkmak, şirketleri büyük bir bağlantı kesilmesi ya da dengesizlik riskine atar. Çünkü tek hat, başarısızlık için de tek nokta haline gelir.
Bugün çok iyi ISS’lerde bile problemli günler olabiliyor. Şirketlerin problem özülene kadar trafiklerini yönlendirecekleri başka bir servis sağlayıcı olması hayatta kalmak için önemlidir.
Yani, ulusal dayanıklılık açısından, Türki firmalarını internete 2 farklı sağlayıcıdan çıkmaları için cesaretlenedirmenin yolunu bulmak lazım.
Yerel Bağlantı Noktaları Önemli
turk-internet.com : Yerel bağlantı noktaları önemli diyorsunuz. Bu konuda Türkiye ne yapıyor? Türk Telekom 10 yıldır kendilerinin bir bağlantı noktası olduğunu iddia ediyor. Sizce öyle mi? Böyle kabul edilmesinin Türkiye’ye etkileri sizce nedir?
James Crowie : Ara bağlantı tanımı ülkeden ülkeye değişiyor. Türk Telekom kendi kullanıcıları açısından görevini tam olarak yapıyor. Bir tesislerine ara bağlantı yapmak için para ödeyebilir ve tüm Türk Telekom müşterileri ile bu omurga üzerindeni kolaylıkla trafik değiştirebilirsiniz. İyi bir servis sağlayıcı da böyle çalışır. Servis sağlayıcıların ölçek ekonomisinin avantajlarını kullanabilmek için gittikçe daha çok büyümesinin önemli nedeni de budur.
Buna karşılık, taşıyıcı-bağımsız ara bağlantı noktalarına sahip olmak da gerekir. Böylece aynı servis sağlayıcının müşterisi olmayan ASN’ler bile karşılıklı trafik değiştirebilirler. İdeali, bunun uluslararası taşıyıcıların da gelebileceği ve yerel pazara toptan uluslarası trafil geçişleri teklif edebileceği bir tesis olmasıdır. Türkiye’de bu tür tesisler büyük oranda eksik.
Ortada buluşulacak böyle bir merkezi yer yoksa yerel servis sağlayıcılar kendi aralarında uçtan uca bağlantılarla bir bağlantı ağı (mesh) oluşturabilirler. Tabi bu katılımcılar açısından biraz daha pahalı bir modeldir.
Yerel Ara bağlantı, Hosting Fiyatlarını Düşürür
turk-internet.com : Eğer yerel ara bağlantılar kurulursa, bunun Franfurt’taki ve Amsterdam’daki trafik değişim noktalarına etkisi ne olur? Ya da CIS-Ortadoğu bölgesindeki etkisi ne olur?
James Cowie : Türk yerel servis sağlayıcılar arasında bu gerçekleştirilebilir ve Batı Avrupa’ya da gider ve gelirse, Türkiye içindeki maliyetler düşer. Bununla da yeni içerik sağlayıcı ve farklı cins hosting firmaların, Türk servis sağlayıcılardan merkezi bir nokta üzerinden daha düşük maliyetler bulmaları ve böylece yatırım yapmalarını görürüz.
Neler olabileceğini anlamak için, okuyucularınız belki Brezilya’nın her büyük şehrinde bulunan PTT (in Portugese, Pontos de Troca de Tráfego) modellerine bakabilirler. Bunlar yerel ara bağlantıları ve yabancı taşıyıcılara olan bağlantı fiyatlarını önemli oranda düşürdü ve Brezilya’daki ASN sayısını 3 yılda 712’den 2679’a çıkardı. Bu da kişi başına 13 ASn demektir.
Brezilya’daki PTT’ler şimdilerde saniyede 600 GB’ten fazla ulusal trafik taşıyorlar (Bkz : http://ptt.br)
2 Brezilya firması bir PTT’de trafik değiştirdiğinde, trafik bütün ülkeyi dolaşmıyor, bu da pek çok nedenle önemli.
turk-internet.com : Türkiye’yi benzer ülkelerle kıyaslarsak, bize neler söylersiniz?
James Cowie : Türkiye şüphesiz benzersiz bir ülke.
Nüfusu açısından bölgede İran ya da Mısır’la karşılaştırabiliriz. Bu 3 ülke doğal coğrafi kavşak noktaları durumunda. 3’ünde de enerji ve telekom altyapıları, güneyden kuzeye ve doğudan batıya doğru geçiyor. Ve 3ü de, yerel kanun taleplerini, internetin doğal merkezi olmak için dengelemek zorundalar. Türkiye’nin şansı yüksek sanırım çünkü ekonomisi güçlü ve Avrupa’nın geri kalanına bağlı.
Karasal Kablolar Daha Avantajlı
turk-internet.com : Sunumunuzda optik kabloların, eski ipek yollarını ya da enerji hatlarını takip ettiğini söylüyorsunuz. Neden öyle?
James Cowie : Fiber optik hatlar kurmanın en önemli maliyeti “geçiş hakkı” alabilmektir. Karayolları ve demiryolları, genellikle bu hakların alınmasının kolay olduğu bölgelerdir ve kablolar yol boyunca döşenir. Fiberlerin içine konduğu borular ve enerji hatları, operatörleri bütün yol boyunca bağlayabiliyor ve ölçümler de mümkün. Bunun anlamı internet geçişlerinde daha fazla bant genişliği kullanabilme olanağıdır.
turk-internet.com : Karasal kablolar, denizaltı kablolarına göre neden daha avantajlıdır?
James Cowie : Bu sorunun hızlı cevabı şu; eğer bir yerde kopukluk varsa bir kamyon yolalrsınız ve 1 saat içinde kopuk yere ulaşır. Ama derin denizlerde bir kabloyu tamir etmek için kablo tamir gemisinin yola çıkmasını beklemek zorundasınız.
Ayrıca süreklilik açısından, büyük şehirler arasında doğrudan giden karasal kablolar daha iyidir. Frankfurt’tan Suudi Arabistan’a giden kablolar Türkiye üzerinden geçer ya da Frankfurt’tan İran ya da Umman’a giden hatlar Rusya üzerinden geçer. Bu da Kızıl Deniz-Akdeniz üzerinden ve körfezi dolaşan bir hattan daha çok zaman kazandırır.
Tabi ki, karasal internet hatlarının sınırları geçmesi için uluslararası ilişkiler önemlidir. Oysa derin uluslararası sulardan giden kabloda buna gerek yoktur. Kablonun geçtiği herhangi bir ülke sistemin zayıf halkası haline gelebilir. Mesela Türk Telekom’un JADI hattı (Cidde-Amman-Şam-İstanbul), Suriye savaşı nedeniyle uzun zamandır çalıştırılamıyor.
İstanbul İnternet Merkezi Olabilir mi?
turk-internet.com : İstanbul bölgeye hizmet edebilir hale gelebilir mi? Bunun için ne yapmak lazım?
James Cowie :Ortadoğu, Kafkaslar ve Orta Asya için uygulama ve web içeriklerinin barındırılacağı yerin, Frankfurt, Londra ya da New York’dansa İstanbul olması daha uygun. Bu bölgedeki büyük tüketici gruplarının dengesini ve performansını geliştirir. Türkiye’deki uluslararası NSP’lerin, digital içerik yaratıcılarının, hosting saglayıcılarının, yazılım geliştiricilerinin, finansal işlem sağlayıcılarının cebine para girmesini sağlar. Yerel internet ekonomisinin büyümesinin yararlarını tüm servisler görür.
turk-internet.com : Sunumunuzda İstanbul, Sofya’ya karşı kaybediyor demişsiniz. Neden?
James Cowie : Sofya iş açısından daha az düzenleme yapılan bir yer. Ayrıca Gürcistan üzerinden Karadeniz bağlantısı olması da avantaj sağlıyor. Irak gibi ülkelerin gittikçe artan oranda, Kafkas Kablo sistemi üzerinden Sofya’ya gittiğini görüyoruz. Bu popüler içeriklere ulaşmanın daha ucuz bir yolu haline geldi. Google/YouTube içeriklerini Sofya ya da Macaristan üzerinden yayınlıyorlar. Bu da Kafkas trafiğinin Türkiye üzerinden geçmemesi anlamına geliyor..
İran Avrupa’ya Sofya Üzerinden Bağlanıyor
turk-internet.com : İran bağlantısı da mı aynı nedenle Ermenistan üzerinden Sofya’ya gidiyor?
James Cowie : İran’ın eski telekom tekeli, ulusal erişimi sağlamak içib çoklu patikalar yaratmak konusunda gerçekten çok başarılı. Türkiye, Ermenistan ve Azerbeycan üzerinden bağlantıları var ve Irak’taki Kürdistan ve Batı Afganistan gibi komşu ülkelerdeki müşterine de bunları satıyorlar. Ermenistan son zamanlarda çok daha popüler bir seçenek haline geldi. Muhtemelen biraz daha hızlı ve belki de Azeri rotasına nazaran biraz daha ucuz olmasındandır. İran ve Irak Ermenistan üzerinden Sofya’ya gidiyor.
turk-internet.com : TASIM konusunda ne söyleyeceksiniz?
James Cowie : Azerbeycan ile Kazakistan arasındaki TASIM’in Hazar Denizi bölümünün ne zaman kurulacağını hepimiz merakla bekliyoruz. Bu Kafkaslar ile Orta Asya bağlantısında, Rusya üzerinden dolambaçlı bir rota izlemeden geçme bilmecesinin kayıp parçası durumunda. Bunu Türkiye üzerinden geçirebilirler ya da Karadeniz altından ve Bulgaristan üzerinden yapabilirler. Bu ülkelerdeki bazı tüketiciler Türkçe konuştuğu için aslında önemli bir bağlantı olacaktır.
turk-internet.com : Son soru; Türkiye’ye tavsiyeniz nedir?
James Cowie : Türkiye’nin bölgesel lider olmak ve komşularını internete bağlayarak ve bölgedeki içeriği barındırarak “yumuşak güç” olma şansı çok büyük olduğunu düşünüyorum (Batı Avrupa’ya fazla ödeme yapmaktan kurtararak).
Openstack gibi projeler farklı bölgelerde bulut altyapısı kurmayı kolaylaştırıyor. Bu nedenle de şimdi pek çok servis bulutta sakanıyor. Bu nedenle global şirketlerin online varlıklarını iş koşullarının daha kolay ve öngörülebilir olduğu yerlere taşıyacaklarını öngörebiliriz.
Türkiye Bulgaristan, Dubai, Mısır ya da belki İran gibi ülkelerle bu anlamda yani İnternet pazaryeri olmak konusunda yarışıyor. Ben Türk şirketlerinin ekonomik büyümeden hakettiklerini alabilecekleri önemli bir fırsat görüyorum.
[1] Bulgaristan Sevinçle Soruyor; Sahi mi? Alternatif Telekom Firmaları Kapanıyor mu?
[3] Central Asia: Internet Structure and Trends (DYN)