Türkiye’de “internet erişim engellemeleri” konusunda en çok çalışan kişilerden birisi olan Prof.Dr.Yaman Akdeniz ile 2 hafta önce “İfade Özgürlüğü Derneği” olarak yayınladıkları “Engelli Web” raporununun ilk bölümünü konuşmuştuk[1]. İkinci bölümde ESB [2] Engellemeleri’ndeki yetki aşımı gibi pek çok diğer konuya değindik.
turk-internet.com : Engellenen site sayısını 245 olarak bulmuşsunuz. Sizce nasıl bir sayı? Mesela için de çocuk pornosu gibi olanlar mı ağırlıklı, yoksa farklı bir yorumunuz var mı?
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : 2010 yılında Türkiye’den 8.000 kadar site erişime engelliyken 2018 sonunda 245 bin siteden bahsediyoruz. Bu rakam 2019 içinde de artmaya devam ediyor ve edecek. Ağırlıklı olarak müstehcen sitelere erişim engellenmekle birlikte siyasi nitelikli ve Kürt haber sitelerine de Wikipedia ve Imgur platformlarına da erişim engelleniyor.
Bilindiği üzere 5651 sayılı Kanun Meclis’ten geçerken amaç çocukları zararlı olduğu düşünülen içeriklerden korumaktı. Geldiğimiz noktada ise devlet tüm Türkiye’de yaşayan bireyleri Wikipedia’dan korur hale geldi. Dolayısıyla, sayılar önemli, işin vahim boyutunu göstermekle birlikte, erişim engellemenin kabul edilebilir bir yöntem olmadığını söylemek gerekir. Türkiye’nin artık bu çağ dışı ve sansürden başka hiç bir anlama gelmeyen paternalist devlet anlayışından derhal vaz geçmesi gerekir.
turk-internet.com : Önceki bölümde sormuştuk. Sadece BTK ve Mahkeme değil, Sağlık bakanlığı vs de engelleniyor.. Bunun nasıl olması ya da başka deyişle kanunun nasıl oluşturulması lazım? Ya da tersine kanuna uygun olmayan engellemeler için ne yapmak lazım?
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Zamanla yetki hakimlikler ve BTK ile sınırlı kalmamış ve çok sayıda kurum ve kuruluşa kanunlarda değişiklik yapılarak erişim engelleme yetkisi verilmiş. Bunun takibi de zorlaşmakla birlikte yetki aşımları ile ilgili de ciddi sorunlar ortaya çıkmış, hesap verilebilirlik aşamasında da ciddi sorunlar var.
Imgur platformu örneğin Sağlık Bakanlığı tarafından gerekçesiz bir şekilde erişime engellenmiş. Kanun’da kararlar BTK tarafından uygulanır derken, Bakanlık kararı Erişim Sağlayıcılar Birliği’ne göndermiş. Birlik de yetkisi olmamasına rağmen “yetkim var, ben engellerim” yaklaşımı ile hem yetkisini aşmış hem de keyfi bir şekilde kararı uygulamış.
Tüm süreç şu anda idari yargıda. Fakat, buna benzer örneklerin sayısı günden güne artıyor. Bu tip sorunların çözümü de şimdilik uzun yıllar devam eden yargı yolu.
turk-internet.com : Raporunuzda haber sitelerindeki engellemelerle ilgili olarak yaptığınız bir analiz var.. Bu analize göre, en çok hangi siteler engellenmiş ?
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Erişime engellen haber içerikleri açısından bir lig tablosu oluşturduk ve en çok hangi haber sitesinin haberleri erişim engelleme kararlarına konu olmuş ve hatta en çok erişime engellenen haberlerini hangi haber sitesi kaldırmış EngelliWeb raporumuzda değerlendirdik.
Bu değerlendirme 5651 sayılı Kanun’un kişilik hakları ile ilgili 9. maddesine istinaden 2014-2018 dönemini kapsadı ve erişime engellenmiş 7334 haber adresi (URL) tespit ettik. Bu haberler 287 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 2.129 farklı kararla erişime engellenmiştir.
En çok haberi erişime engellenen haber siteleri listesinde ilk beşte Hürriyet, Sabah, T24, Sözcü ve Cumhuriyet yer alırken, en çok engellenen haberlerini kaldıran haber siteleri listesinde ilk beşte ise T24, OdaTV, Hürriyet, Akşam ve ABC Gazetesi yer aldı. Birgün, Evrensel ve Cumhuriyet de haber kaldıranlar listesinde yer aldı.
turk-internet.com : En çok engellenen haberler nelerdir, bilebiliyor muyuz? Ya da bilmeli miydik? Kamuya açık olmasa bile en azından araştırmacıların bilmesi gerekmez mi?
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Erişime engelli adreslerin tespiti ile hangi haberin en çok engellendiğini tasnif etmek kolay değil. Ancak tüm kararların içeriklerinin incelenmesi ile mümkün olacaktır.
Fakat göze çarpan bazı kararlar var. Örneğin, kişilik hakları ihlalleri ile ilgili olarak 2018 içinde açık ara en çok haber engelleten kişi Sinem Gedik oldu. Beykoz Sulh Ceza Hakimliği tarafından Eylül 2018 içinde alınan bir kararla toplam 1616 adrese birden erişim engellendi.
Fakat 5651 sayılı Kanun’un milli güvenlik ve kamu düzenini koruma gerekçesi kapsamında en çok talep kapatılana kadar Başbakanlık, İçişleri Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından yapılmış.
turk-internet.com : Gazeteler hangi haberlerinin engellendiğini nasıl öğrenebiliyor? Ya da öğrenememesinde bir sakınca yok mu? Bu süreci bir yorumlar mısınız? yani sitenin “uyar-kaldır” süreci yaşaması gerekmez miydi?
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Türkiye’nin dört bir yanında alınan binlerce erişimin engellenmesi kararı genellikle içerik sağlayıcılarına tebliğ edilmiyor. Kararlar ağırlıklı olarak sadece “talep edenlere” tebliğ ediliyor. Dolayısıyla, uygulamada çok ciddi sorunlar var. Kaldı ki bir haber sitesinin uyarıldığı için bir haberini kaldırması hukuken şart konulmamış.
Bir haber sitesi tabii ki herhangi bir haberini tekrardan değerlendirip, kaldırabilir. Fakat, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi sadece erişimin engellenmesini bir yaptırım olarak öngörmüş. Dolayısıyla, hakimler de erişim engelleme kararı verip, kararlarını tebliğ etmiyorlar. Bu da çok ciddi bir şekilde içerik sahiplerinin hak arama özgürlüğünü ve adil yargılama hakkını ihlal eder nitelikte bir uygulama.
turk-internet.com : Wikipedia ve 62 defa kapatılan sendika.org konusu.. bunları nasıl yorumluyorsunuz?
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Bu engellemeler yukarıda da belirttiğim üzere 8/A maddesi kapsamında milli güvenlik ve kamu düzeninin korunması bahanesi ile yapılıyor. Fakat verilen kararlarda ve özellikle Sendika.org hakkında verilen 62 karar tek tek incelendiğinde Sendika.org gibi bir haber sitesinin nasıl milli güvenliği tehdit ettiği veya kamu düzenini bozduğu açıklanmamış ve gerekçelendirilmemiş.
Basmakalıp ve kes yapıştır cümlelerle oluşturulmuş kararlar mevzuatı tekrarlamaktan öteye gitmezken çok ciddi hak ihlallerine de sebep oluyor bu tip topyekün engellemeler. Bugün dünyada hiç kimseye Wikipedia platformunun Türkiye’nin milli güvenliğini tehdit ettiğine veya kamu düzenini bozduğuna ikna edemezsiniz. 5 yaşındaki çocuklar güler size.
turk-internet.com : fikri haklar kapatmaları için bir yorumunuz var mıdır? bunlar haklı mı?
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Fikri haklar konusu tüm dünyada tartışma konusu olmakla birlikte erişim engellemenin yöntem olarak fikri hakları koruma konusunda çok yetersiz kaldığını düşünüyorum. Neredeyse 10 senedir Türkiye’den The Pirate Bay sitesi erişime engelli. Hak sahipleri akşam yatıp rahat uyuyorlarsa benim açımdan bir sorun yok. Fakat yetersiz bir yöntemle telif hakları ihlalleri ile mücadele edilemeyeceğini düşünüyorum.
turk-internet.com : Bildiğiniz gibi trump’un twitter bloklamaları konusunda, amerikan temyiz mahkemesi, bu ortamın ifade özgürlüğü açısından engellenemeyeceği kararı verdi. Siz türkiye’deki sosyal medya uygulamalarını nasıl değerlendiriyorsunuz..
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Türk Twitter’ında da siyasetçiler, üst düzey bakanlarımız sıklıkla kendilerini eleştiren vatandaşları, gazetecileri, akademisyenleri bloke edip engelliyorlar. Dahası atılan ve paylaşılan sosyal medya içerikleri ile ilgili hem cezai işlem yapılmasını talep ediyorlar hem de bazı durumlarda hukuk mahkemelerine başvuruyorlar. Dolayısıyla, Trump’ın yaptığından çok daha vahim bir tablo ile karşı karşıyayız.
Sadece Cumhurbaşkanına hakaret suçu ile ilgili 2016 ve 2017 yıllarında toplam 60.000’den fazla açılmış ceza soruşturması var. Bunların çoğunluğu ceza yargılamasına dönüşecek. Bu soruşturma ve davaların büyük çoğunluğu sosyal medya içerikleri ile ilgili. Etkisi ve görünürlüğü tartışılır bir çok içerik için cezai yaptırım talep edilmesi demokratik toplumlarda kabul edilir bir şey değil. Eleştiriden hoşlanmıyorsanız o zaman siyasete girmeyeceksiniz. Siyaset yapıyorsanız her türlü eleştiriye hoşgörü ile bakmak zorundasınız.
turk-internet.com : 5651 sayılı kanuna bildiğiniz gibi 2013 yılında bir ESB denen, güya sivil toplum örgütü kisvesinde bir kuruluş eklendi. Genel kurullarında bile, diğer operatörlerin aday olarak gösterdiği kişiler oylanmıyor. BTK tarafından empoze edilen kişiler başkan ya da YK oluyor. Hatta içlerinde çalışan bir telekom operatörü yöneticisi/sahibi olmadan YK’ya girenler var.. Siz bu ESB konusunu nasıl değerlendiriyorsunuz..
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : ESB kesinlikle bir sivil toplum kuruluşu değil. Erişim engelleme konusunda hem yetkisi olan hem de EngelliWeb raporunda ortaya koyduğumuz üzere bir çok erişim engelleme kararının da uygulayıcısı. Dolayısıyla, kendine münhasır bir tüzel kişi olmakla birlikte bir devlet organı gibi çalıştığını söylemek yanlış olmaz. İlk tüzükleri TİB tarafından oluşturulmuş ve BTK tarafından onaylanmıştı. Dolayısıyla, bağımsız olduğunu söylemek mümkün değil. Bu tip kurumların hem daha şeffaf, daha açık ve daha da önemlisi hesap verilebilir kurumlar olmaları devlet tarafından sağlanmalıdır.
turk-internet.com : Çeşitli konuları sorduk, yorumlarınızı aldık.. haber siteleri konusunda da sormuştuk.. süreç nasıl olmalıydı diye.. şimdi son soru şunu soralım.. sizce 5651 sayılı kanun nasıl olmalı, ya da olmalı mı? olmamalı diyorsanız çocuk pornosu gibi konulara nasıl yaklaşılmalı
Prof.Dr.Yaman Akdeniz : Neredeyse 25 yıldır İnternet ve özellikle içerik düzenleme konusunda çalışıyorum. Çocuk pornografisi ve ırkçı ifadeler hakkında yazmış olduğum kitaplar ve erişim engelleme konusu üzerine yazmış olduğum sayısız makale ve rapor çalışması var. Erişim engelleme her şeyin çözümü değil. Özellikle çocuk pornografisi ile mücadele konusunda bu tip içeriklerin “kaldırılması” çok önem taşıyor.
Kaldırılmadan ve kaynak yok edilmeden yapılan erişimin engellenmesi gibi müdahaleler sadece bu içeriklere erişimi zorlaştırıyor. Kaldı ki bu kategorideki içerikler aleni olarak paylaşılmaktan ziyade daha gizli ve kapalı ağlar kapsamında paylaşılıyor.
Dolayısıyla, oluşturulacak önlemler ve politikaların da bunu gözetmesi gerekir. Zaten çocuk pornografisi ile ilgili Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi ve BM politikaları incelendiğinde çok daha geniş kapsamlı mücadele politikaları ve stratejileri görülüyor.
[1] Prof.Dr.Yaman Akdeniz : İnternet Konusunda Anayasa Mahkemesinin Yorumlanacak Yönü Kalmadı
