AKP yönetiminin ülkemize getirdiği “ekonomik kriz”, “kültür dayatması” ve “iş olumsuzlukları” ve benzeri nedenlerle, ülkemizi terkederek başka ülkelere giden doktor, mühendis, akademisyen gibi önemli mesleklere sahip gençleri bir kaç yıldan beri daha fazla görüyoruz, duyuyoruz. 2 hafta önce Hollanda’dan yapılan bir yayında, Türk savunma sanayiinden, ASML firmasına giren Türk mühendislerin sayısının 1.300’ü bulduğu raporlanınca, dikkatimiz yeniden bu konuya çevrildi.
ASML firmasına giden Türk çalışanları inceledik. Bu araştırma için önce TÜİK’e baktık. Son 7 yılda 2,3 milyon kişi Türkiye’den dışarı taşınmış. Bunun 725 bini TC vatandaşı olarak veriliyor. Yaş gruplarına bakıldığında ise % 59,9’unun 20-44 yaş grubunda olduğu görülüyor.
TÜİK’de daha fazla detay yok ama bu detayı Linkedin’i tarayarak bulmak mümkün. Nitekim baktığımızda mühendislik alanında en fazla Savunma Sanayi şirketlerinin kan kaybı yaşadığı görülüyor.
Savunma Sanayii Şirketlerinden Mühendisler Gidiyor
ASML firmasına giden mühendislerin büyük çoğunluğu Savunma Sanayii Şirketlerimizden gidiyor. Bu şirketlerde çalışan mühendislerin çoğunluğu, bilgisayar mühendisi, elektrik-elektronik mühendisi ve makine mühendisidir.
Anadolu Ajansının verdiği habere göre Aselsan Genel Müdürü Haluk Görgün 2019 yılında, Savunma Sanayi şirketlerimizde 45.000 kişinin çalıştığını raporlamış. Bunların ne kadarı mühendis bilmiyoruz. Toplam çalışan sayısı ile orantıladığımızda % 3 gibi bir rakam ediyor.
Zaten ASML’ye bu gidişlerin haberini 2019’da yapmıştık. O zamanlar gidenler 200-300 civarındaydı. Zamanın Aselsan Genel Müdürü Görgün, yurtdışına gidenler olduğunu yalanlamamakla birlikte, abartılı rakamlar söylendiği gibi bir açıklama yapmıştı. Bugün ASML’de çalışan sayısının 1.300 olduğu raporlanıyor. Üstelik kısa bir araştırma yaptığımızda bu mühendislerin bir kısmının ASML’den başka firmalara transfer olduğunu da görüyoruz. Yani 1.300 halen çalışan sayısı ise, ayrılanlarla birlikte daha büyük bir sayıda bahsedebiliriz.
Yine aynı yazıda ASML çalışan sayısı 120 farklı ülkeden olmak üzere 28.000 olarak veriliyor. Yani, Türk mühendisler ASML’nin yaklaşık % 5’ini oluşturuyor.Türkiye, 1.300 mühendis ile, ilk 10’da yer alan, Almanya, Amerika, Tayland, Çin, Güney Kore, Hindistan, Belçika, Japonya ve İrlanda arasında 8’inci sırada bulunuyor.
Hangi Firmalardan Gidenler var?
Linkedin üzerinde kısa bir araştırmada şu rakamlara ulaştık (kriter seçerek yaptığımız için tamamını yani hangi firmalardan gidenler olduğunu görmek zor ama aşağıdaki belli başlı firmaları taradığımız zaman aşağı yukarı bir fikir veriyor);
ASML’de Çalışmış | % | Şu anda ASML’de Çalışan | |
Altay | 4 | %0,3 | |
Aselsan | 325 | %28,2 | 267 |
Aspilsan | 1 | %0,1 | |
Baykar | 2 | %0,2 | |
FNSS | 61 | %5,3 | 57 |
Havelsan | 82 | %7,1 | 49 |
Milsoft | 22 | %1,9 | |
Netaş | 34 | %3,0 | 24 |
Roketsan | 91 | %7,9 | 79 |
TAI | 155 | %13,5 | 177 |
Tusaş | 105 | %9,1 | 34 |
Tübitak | 201 | %17,5 | 35 |
Vestel | 68 | %5,9 | |
Muhtelif | ??? | ??? | |
TOPLAM | 1.151 | 722 |
Dikkat edilirse en çok mühendis kaybeden firma Aselsan (acaba çalışma koşullarında sorun mu var, maaş, zorlu iş koşulları ve hatta mobbing olabilir mi?). Gidenlerin neredeyse 3’de biri Aselsan’dan. İkinci sırada Tübitak var. Üçüncü sırada ise TAI mevcut.
Kriter seçerek tarama yaptığımız için tam sayılara ulaşamasak da, bir yandan da üniversite mezuniyetlerine göre tarama yaptık. O da şu şekilde;
9 Eyl | 25 |
Ankara | 15 |
Bilkent | 44 |
Boğaziçi | 25 |
Ege Ü. | 11 |
Hacettepe | 52 |
İTÜ | 90 |
Koç | 5 |
Marmara | 10 |
ODTÜ | 217 |
Yeditepe | 9 |
Yıldız | 46 |
TOPLAM | 549 |
En büyük kan kaybı ODTÜ’den. Muhtemelen, Savunma Sanayii şirketlerinin çoğunluğu Ankara’da olduğu içindir. Ama İTÜ’den de yarısına yakını gitmiş durumda.
Gördüğünüz gibi kıymetli beyinleri kaybediyoruz. Ve de Savunma sanayii hasar alıyor.
ASML Firması Ne Yapar?
Bahsettiğimiz haberde ASML firmasından bahsedildiği için araştırmamızı tamamen onun üzerinde yaptık. Şimdi bir de bu firma nedir, ona bakalım.
ASML, çip sektörü için çok önemli bir firma. 1984 yılında Hollandalı Advanced Semiconductor Materials International (ASMI) ve Philips şirketleri ortaklığı ile kuruldu. Çip yapan makine/fabrikaları üreten bir firma. Hollanda merkezli firmanın ürettiği litografi makineleri, yarı iletken (yani çip) fabrikalarının robot yazıcılarıdır ve boş silikon levhaları gelişmiş çiplere dönüştüren elektronik devrelerin karmaşık hatlarını kazır.
Endüstrinin aşırı ultraviyole (extrem ultraviolet – EUV) litografi olarak adlandırdığı teknolojinin bu en ileri noktasında ASML’nin dünyada başka rakibi yok. Bu nedenle ASML, Çin – ABD arasındaki ticaret savaşının tam ortasında yer alıyor. ABD, bu firmanın Çin’e makine satmasını yasaklıyor ama firmanın gelirinin % 15 civarı (~2,8 milyar €) Çin’den geldiği için bu zor bir problem.
ABD bu yasaklama konusunda Hollanda hükümetini de zorluyor. Onlar da 42 ülke arasında demokratik olarak seçilmiş hükümetlere sahip, teknolojilerin ikili sivil ve askeri kullanımlarla satışını kısıtlamak için yapılan bir anlaşma olan Wassenaar Düzenlemesine işaret ederek, ASML’yi engellemeye çalışıyor. Ama ASML EUV değil, DUV makine satmaya devam etmek istiyor.
En gelişmiş çipler yani transistörleri sadece birkaç nanometre (metrenin milyarda biri) ile ölçülebilenler için EUV teknolojisine ihtiyaç duyulurken, DUV araçları günlük elektronik eşyalarda daha yaygın olarak bulunan yarı iletkenlerin üretimini yapıyor. DUV alanında iseiki Japon üretici olan Canon ve Nikon, ASML’ye alternatif durumunda.