Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) 48. Dönem Yönetim Kurulu, Destekleme Bedeli Sistemi ile ilgili yaptığı açıklamada, sistemin ağırlıklı olarak ithal kaynaklı fosil yakıtlı santralların desteklenmesi mekanizmasına dönüştüğünü bildirdi. Enerji alanındaki başıboşluk, denetim ve yönetim zafiyetlerine dikkat çekilen açıklamada, kamu yararını esas alan yeni bir sistem kurulmasının zorunlu olduğu belirtildi.
Bu kapsamda yayınlanan açıklama şu şekilde:
Türkiye`de elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için Gün Öncesi Piyasası mekanizması kullanılmakta, buna göre elektrik santralları maliyetlerine göre, bir gün sonrası için fiyat ve kapasite miktarı teklif etmektedir. Bu tekliflere göre Piyasa Takas Fiyatı (PTF) belirlenmektedir. Fiyat krizlerinde mağduriyet olmaması için PTF Tavan fiyat sınırı da uygulanırken, Ekim 2020 tarihinde PTF tavan fiyatının 12 aylık ortalamanın 2 katını aşamayacak şekilde olacağı formüle bağlanmıştı. Bazı santralların yüksek maliyet nedeniyle üretim yapmamaları ve özellikle 2021 yazında yoğun kesintiler olması üzerine, Mart 2022 tarihinde “Destekleme Bedeli” modeline geçilmiştir.
Elektrik Piyasası Kanunu`nun “Tarifeler ve tüketicilerin desteklenmesi” konulu 17. maddesinde 8 Mart 2022 tarihinde yapılan düzenlemeyle, “her seferinde 6 ayı geçmemek üzere, EPDK tarafından kaynak bazında tüketiciyi ve/veya maliyeti yüksek üretimi destekleme bedeli belirlenebileceği” hükme bağlanmıştır. Bu bedelin, “üretim maliyeti düşük üreticiden karşılanarak arz güvenliğinin, maliyeti yüksek üretimin ve/veya tüketicilerin desteklenmesi amacıyla kullanılması” öngörülmüştür.
Arkasından EPDK`nın konuyla ilgili usul ve esasları belirleyen kurul kararları da Resmi Gazete`de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Buna göre, enerji kaynaklarına göre ayrılmış santralların “Destekleme Bedeli” mekanizmasına ne kadar para aktarmaları veya almaları gerektiği EPDK tarafından belirlenecek olan Azami Uzlaştırma Fiyatı (AUF) parametresi ile saptanmaktadır. Eğer santral için belirlenen AUF, o ay oluşan PTF fiyatlarından düşükse sisteme Destekleme Bedeli ödemekte, yüksekse sistemden Destekleme Bedeli almaktadır.
Örneğin EPDK tarafından Nisan 2022`de İthal Kömür, Doğalgaz, Fuel Oil, Nafta, LPG ve Motorin için AUF fiyatı 2.500 TL/MW; yerli kömür, barajlı/barajsız hidrolik, jeotermal, rüzgar, güneş, biyogaz, biyokütle, atık ısı geri kazanım ve benzeri kaynaklardan yapılacak üretim için de 1.200 TL/MW olarak belirlenmiştir. Nisan 2022 PTF`si 1.830,56 TL olarak gerçekleşip, ithalata dayalı fosil yakıtlı santrallar için belirlenen AUF rakamının altında kaldığından bu santrallar Destekleme Bedeli`nden pay almışlardır. Gerçekleşen PTF, belirlenen AUF rakamının (1.200 TL) üstünde olan yenilenebilir enerji santralları ise sisteme ödeme yapmıştır.
Mayıs 2022`de de ithal kömür santralları için 2.732 TL/MW; Doğalgaz Fuel Oil Nafta, LPG, Motorin için 2.513 TL/MW AUF belirlenmiş; gerçekleşen PTF ise 1.736 TL olmuştur. İthal kaynaklı fosil yakıtlı santrallar yine Destekleme Bedeli`nden yararlanmış, AUF`ı 1.278 TL/MW olarak saptanan yenilenebilir enerji santralları ise sisteme ödeme yapmak durumunda kalmıştır.
Sonuç olarak, Destekleme Bedeli sistemi ağırlıklı olarak ithal kaynaklı fosil yakıtlı santralların desteklenmesi mekanizmasına dönüşmüştür.
EPDK Eylül 2022`de EPDK Başkanı Mustafa Yılmaz`ın “Hamdolsun ilk 6 aylık uygulamamız sonucunda hiçbir santral kapanmadı ve arz güvenliği sıkıntısı yaşamadık” şeklindeki sözleriyle, “müjde verir” gibi söz konusu uygulamanın 6 ay daha uzatıldığını açıklamıştır.“Destekleme Bedeli” modeli, yüksek maliyetle çalışan santralların, düşük maliyetli santrallar üzerinden desteklenerek sistemin sürekliliğini sağlamayı hedefleyen, enerji maliyetlerini düşürmeyi değil, yine belirli çevrelerin çıkarlarını gözeten bir mantığa sahiptir.
Ayrıca geçtiğimiz günlerde kamuoyuna yansıyan yolsuzluk haberleri sistemin şeffaflıktan ne denli uzak ve manipülasyonlara açık olduğunu göstermiştir. Bazı enerji şirketlerinin AUF mekanizması içinde sisteme aykırı işlem yaptığı ve 11 milyar liralık haksız kazanç oluştuğu iddia edilmiştir. Söz konusu bedelin “vatandaşın faturasına doğrudan yansıtılacağı” iddia edilse de, mekanizmanın işleyişi içinde bunun nasıl yapılacağı belirsizdir. Hatırlanacağı üzere geçtiğimiz yıl da lisanssız elektrik üretim yönetmeliğinde yapılan değişiklikle, ihtiyaç fazlası enerjinin sisteme bedelsiz verilmesi kuralı getirilmiş, ancak uygulama “halka bedava elektrik verilecek” gibi yanlış bir yönlendirmeyle kamuoyuna duyurulmuştu.
Yaşanan gelişmeler enerji alanındaki başıboşluğu gösterirken, kronik hale gelen denetim ve yönetim zafiyetlerini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Elektrik alanının ciddi, kurumsal ve liyakati esas alacak biçimde, ticari kaygı ve günübirlik çıkarlardan uzak olarak yönetilmesi gerekmektedir. Ekonomik krizde önemli rol oynayan ithal kaynak bağımlılığının azaltılması için yenilenebilir kaynaklara dayalı üretim kapasitesinin artırılması hayati önemdedir. İktidar temsilcileri her konuşmada yeşil teknolojilerin altını çizerken, perde gerisinde farklı ad ve uygulamalarla fosil yakıtlara destek son hız devam etmektedir.
EPDK`nın çeşitli sermaye grupları ve lobilerin birbiriyle çelişen çıkarlarını dengelemek için yaptığı mevzuat değişikliklerinin sonucu ortadadır. Kurumu, asli görevi olan “enerjinin yeterli, kaliteli, sürekli, ekonomik ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketiciye sunulması için düzenleme ve denetleme yapmaya” çağırırken, yolsuzlukların önüne geçilmesi ve şeffaf bir yönetim için kamu yararını temel alan yeni bir sistem kurulmasının zorunluluk olduğunu belirtiriz.
Usulsüzlüğün tespit edilmesi ve para iadesine karar verilmesi etkili bir denetim mekanizması için yeterli değildir. Usulsüz bildirimde bulunan enerji üretim şirketleriyle birlikte, işlemlerde rol oynayan ikili anlaşmaların tarafları olan tedarik ve dağıtım lisansı sahibi şirketler de kamuoyuna açıklanmalıdır. Şirketlerin para iadesi yapması yeterli değildir. Usulsüz bildirimde bulunarak kazanç sağlayan tüm şirketlerin lisansları iptal edilmelidir. Enerji şirketlerinin inisiyatifine terk edilen bu alanda kamu otoritesi yeniden tesis edilmelidir.
