Türkiye-İsrail ilişkileri Türk dış politikasının en sorunlu alanlarından birini oluşturuyor. Yaklaşık 2009 yılından bu yana, kısa yumuşama dönemleri dışında iki ülkenin ilişkileri sürekli gergin seyretti. Mavi Marmara krizi, İsrail’in Gazze Şeridi’ne uyguladığı abluka, “alçak koltuk krizi”, Kurtlar Vadisi krizi ve son olarak ABD Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıması gibi birçok olay, Türkiye ve İsrail’i 90’lardaki yakın ittifak ilişkisinden birbirine güvensiz iki ülke durumuna getirdi. İki ülke de dönem dönem aralarındaki diplomatik temsil düzeyini düşürdü. İsrail halen Ankara’da maslahatgüzar düzeyinde temsil ediliyor.
Doğu Akdeniz doğalgaz boru hattıyla ilgili gelişmeleri, Türkiye ve İsrail ilişkilerinin 90’lardan bugüne geçirdiği evrimi ve iki ülke arasında yakın gelecekte muhtemel bir diplomatik yumuşama ihtimalini, Tel Aviv Üniversitesi Ulusal Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü’nden Türkiye uzmanı Dr. Gallia Lindenstrauss ile konuştuk. Türkiye ve İsrail eksenindeki gelişmeleri çok yakından takip eden Lindenstrauss Türkiye’nin bölgede siyasal İslam’ın lideri olarak görülmesinin Suudi Arabistan ve Mısır gibi birçok ülkeyi rahatsız ettiğini belirtiyor. Türk-İsrail ilişkilerinin “balayı dönemine” geri dönmesinin uzak bir ihtimal olduğunu ifade eden akademisyen, turk-internet.com’un sorularını yanıtladı.
Türkiye’nin Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri gibi bölgenin önemli Sünni güçleriyle ilişkisinin kötüleşmesi, Türkiye – Israil ilişkileri üzerinde ne derece etkili? Ya da farklı bir biçimde soracak olursak, iki ülke ilişkileri Türk-Arap gündeminden bağımsız olarak okunabilir mi?
Türk-Arap ilişkileri tek başına Türkiye – İsrail ilişkileri üzerinde etkili değil. Ama İsrail’in şu an da Mısır ve diğer körfez ülkeleriyle daha güçlü iş birliği içinde olması, bu ülke liderlerinin Erdoğan karşıtlığını ve Netanyahu’nun kendisiyle olan sorunlu ilişkisini bir araya getiren ortamı yarattı. Orta Doğu’da siyasal İslam’ın lideri olarak görülmesi Türkiye’yi Mısır ve Suudi Arabistan’daki rejimler için bir tehdit haline getiriyor, aynı şekilde Hamas’ın İsrail’e yönelik bazı askeri faaliyetlerini Türkiye’de yerleşik unsurlarının yardımıyla düzenlemesi de İsrail için sorun yaratıyor.
Birçok başka konuda ayrılık yaşamalarına rağmen, Türkiye ve İsrail 1990’lı yıllardan bu yana Suriye’de, İran ve Hizbullah etkisinin azaltılması, Hafız ve Beşar Esad iktidarlarının çevrelenmesi, ülkenin istikrarlı hale gelmesi gibi ortak çıkarlara sahipti. 9 yıllık iç savaşın ardından artık Esad’ın iktidarda kalacağı büyük oranda kesinleşti, Şam yönetimi ülkenin kuzeyinde de kontrolü sağladı ve Rusya’dan da büyük destek görüyor. Esad’ın Suriye’deki savaştan galip çıkması, iki ülkenin ilişkilerine nasıl yansıyacak?
Aslında, her iki ülkeye de komşu olmasına rağmen, Türkiye ve İsrail arasında Suriye iç savaşı konusunda bu kadar az iş birliği olması şaşırtıcı. Savaş boyunca Türkiye Kuzey Suriye’de olanlarla ilgilenirken İsrail daha çok ülkenin güneyi ile ilgileniyordu. Aralarında herhangi bir çıkar çatışması da olmadı. Bunun tek istisnası, İsrail’in geniş uluslararası infialin bir parçası olarak, Türkiye’nin Ekim 2019’da Kuzeydoğu Suriye’de giriştiği askeri operasyonu eleştirmesiydi. Askerinin Suriye toprağında bulundurması nedeniyle Türkiye’nin konumu, Suriye’ye sadece havadan müdahale eden İsrail’e göre daha kırılgan durumda. Esad Suriye topraklarının tamamında kontrolü sağlasa dahi, büyük ihtimalle Türkiye ve İsrail Suriye’de yaşananlar konusunda farklı kaygılara sahip olmaya devam edecek. İsrail daha çok Suriye’deki İran nüfuzuna odaklanacak, Türkiye ise Suriye Kürtlerine.
İdlib gerginliği sonrasında Türkiye’nin Rusya’dan uzaklaşması üzerine Türkiye ve İsrail ilişkilerinde bir yumuşama bekliyor musunuz?
Gerçekten de, Rus jetinin 2015’te Türk Hava Kuvvetleri tarafından düşürülmesinin sonuçlarından biri Türkiye ve İsrail arasında 2016’da imzalanan normalleşme anlaşması olmuştu. Fakat bugün Türkiye ve Rusya arasındaki daha yakın ilişkiler göz önünde bulundurulduğunda, ben İdlib saldırısı sonrasında yaşanan gerginliğin daha kontrollü olmasını bekliyorum; dolayısıyla Türk-Rus ilişkilerine etkisi de daha az şiddetli olacaktır. Bu nedenle Türkiye – İsrail ilişkilerini de daha az etkileyecektir.
Kuzey Suriye’deki Kürt yönetimi Barış Pınarı Harekatı sırasında Türkiye’ye karşı Esad yönetimiyle bir anlaşmaya vardı ve şu anda da Şam yönetimiyle işbirliği içinde görünüyor. Irak’ta ise Kürt Bölgesel Yönetimi tarafından yapılan bağımsızlık referandumu tam bir fiyaskoyla sonuçlandı. İsrail uzun süredir bağımsız bir Kürt devletini savunuyor. Sizce Irak ve Suriye’deki Kürt yönetimlerinin bu yeni durumu İsrail’in Kürt siyasetini değiştirir mi?
İsrail, çok uzun süreli ve karşılıklı olarak da faydalı bir ilişki olması nedeniyle, Kürtlerle, özellikle Irak Kürtleriyle olan temaslarını sürdürecek. Ayrıca bu önemli ölçüde finansal kaynak gerektiren bir politika da değil, bu nedenle durdurulması için bir neden yok. Orta Doğu’daki Kürt ilerlemesi şu an için durmuş görünüyor. Fakat İsrail’in Irak Kürtleri ile ilişkisi, onların zulüm gören bir azınlık olduğu zamanlarda başladı. Irak Kürtleri, son dönemdeki gerilemeye rağmen, o günlerle kıyaslandığında bugün çok daha iyi ve güçlü bir konumda bulunuyor.
Türkiye-Libya arasında imzalanan deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına dair anlaşmanın fikir babası olan Tümamiral Cihat Yaycı, verdiği bir röportajda benzer bir anlaşmanın İsraille de imzalanması gerektiğini ifade etti. Diğer yandan İsrailli yetkililerin Libya anlaşmasına şiddetle karşı çıktığını görüyoruz. Siz Türkiye ve İsrail arasında böyle bir doğalgaz anlaşmasını mümkün görüyor musunuz?
Doğu Akdeniz’deki doğalgaz keşifleri, İsrail ve Türkiye’yi 2016’daki normalleşme anlaşmasına iten nedenlerden biri olmuştu. Fakat Türkiye ve İsrail arasında doğalgaz boru hattı kurma fikri o zamandan beri hala hayata geçmedi. Türk tarafında, gazın fiyatının çok yüksek olmasıyla ilgili bir sorun vardı. Bunun yanında, Kıbrıs sorununda yaşanan çözümsüzlük, Kıbrıs Münhasır Ekonomik Bölgesi’nden geçecek bir boru hattının inşa edilmesini engelledi. Tabii, Erdoğan ve Netanyahu arasındaki büyük güvensizlik de söz konusuydu. Tüm bu sorunlar bugün hala fazlasıyla mevcut, dolayısıyla Türkiye ve İsrail arasında bu konuda bir anlaşmaya varılması pek mümkün görünmüyor.
Son olarak, yakın gelecekte iki ülke ilişkilerinin 90’larda olduğu gibi yakın işbirliğine dönmesini mümkün görüyor musunuz?
Türk-İsrail ilişkilerinin 90’lardaki “balayı dönemine” geri döneceğini düşünmüyorum. Her iki ülkenin de iç siyasetinde büyük değişimler meydana geldi, bölgesel ve uluslararası düzeydeki ortak çıkarları artık azalmış görünüyor. Buna rağmen iki ülkede birer bölgesel güç. Dolayısıyla dönem dönem iş birliğini sürdürmeleri ve iletişim kanallarını açık tutmaları gerekiyor.
