Bu yazının ilk bölümünü Tasarımların Uluslararası Başvurusu, Tescili ve Korunması – 1 başlığı altında okuyabilirsiniz.
II. TASARIMLARIN ULUSLARARASI TESCİLİNE İLİŞKİN LAHEY ANLAŞMASI
Tasarımların uluslararası alanda saklanmasını (deposit) düzenleyen Lahey Anlaşması 1925 tarihinde imzalanmış olup 1928 yılında yürürlüğe girmiştir . Lahey Anlaşmasının, 1934 tarihli Londra, 1960 tarihli Lahey olmak üzere yürürlükte olan iki ayrı versiyonu bulunmaktadır. Bazı ülkeler bu anlaşmalardan birine, bazı ülkeler ise her iki versiyonuna da taraftır. Ancak, daha ziyade 1960 tarihli Lahey versiyonunun uygulaması bulunmaktadır . 1934 tarihli Londra’da kabul edilen metne göre yapılan müracaatlar oldukça azdır. Sözgelimi, 2000 yılında Lahey Anlaşması çerçevesinde yapılan 4334 başvurudan sadece 210 adedi 1934 tarihli değişikliğe göre gerçekleştirilmiştir . Bu Anlaşma birkaç kez değişikliğe uğramıştır. Bugün her iki versiyonu da yürürlükte bulunan Anlaşmanın, aşağıda ele alınacak olan Cenevre Anlaşmasıyla üçüncü bir versiyonu daha kabul edilmiş olup, Anlaşmanın bu yeni versiyonu henüz yürürlüğe girmemiştir. Yürürlükte bulunan Anlaşmaya, bugün toplam 34 devlet taraftır . Taraf olmayanlar arasında Amerika ve Japonya gibi ülkeler de bulunmaktadır. Türkiye, Londra ve Lahey versiyonlarına taraf olmamakla birlikte, önümüzdeki birkaç yıl içinde yürürlüğe girecek olan Cenevre Anlaşmasına imza koymuştur.
Anlaşmanın amacı, bir başvuruyla birden çok taraf ülkede tasarımların tescilini sağlayarak tasarım korumasının önündeki engelleri kaldırmaktır. Diğer bir deyişle, Anlaşmanın hedefi, tasarım tescilini uluslararası düzeyde basitleştirmek ve parasal tasarruf sağlamaktır. Lahey Anlaşmasında, kural olarak prosedüre ilişkin hükümler bulunmakta olup, maddi hukukla ilgili hükümler mevcut değildir. Bu özellikleriyle Anlaşma, markaların tescilini düzenleyen 1891 tarihli Madrid Anlaşması ve 1989 tarihli Madrid Protokolü ve patent ve faydalı modellere ilişkin Patent İşbirliği Anlaşması (PCT) ile benzer bir işleve sahiptir.
Lahey Anlaşmasıyla endüstriyel tasarımların saklanmasını/depolanmasını (deposit) sağlayan bir Lahey Birliği kurulmuştur. Lahey Birliği, WIPO’nun Uluslararası Bürosu tarafından idare edilmektedir. Yapılan uluslararası başvurular, Uluslararası Büro tarafından tescil edilmekte ve Uluslararası Tasarımlar Bülteninde (International Designs Bulletin) yayımlanmaktadır. Yenileme ve tasarım sahibinin unvan ve adres değişikliği gibi işlemler Uluslararası Büro tarafından gerçekleştirilmektedir. Böylece hak sahipleri tek başvuru ile yenileme ve adres değişikliği gibi prosedüre ilişkin işlemleri kolay bir şekilde yapabilmektedir. Başvuru için geçerli dil İngilizce ve Fransızca’dır. 1934 tarihli versiyonda sadece Fransızca geçerlidir. Geçerli para birimi ise İsviçre Frangı’dır.
Endüstriyel tasarımların saklanması için, daha önceden taraf bir ülkede başvuru yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Böylece başvuruya yetkili kişi, kendi ülkesinde veya taraf ülkelerden birinde daha önceden bir başvuru yapmaksızın, ilk olarak doğrudan Uluslararası Büroya başvurabilmektedir. Anlaşmaya taraf devlet vatandaşları, bu devletlerden birinin vatandaşı olmamakla birlikte ikametgahı ya da ticari veya sınai faaliyeti üye ülkelerden birinde bulunan gerçek ve tüzel kişiler başvuru hakkına sahiptir. Türkiye Anlaşmaya taraf olmamakla birlikte, taraf devletlerden birinde ikametgahı ya da ticari faaliyeti bulunan Türk vatandaşları da başvuruda bulunabilecektir. Başvurular, ya doğrudan Uluslararası Büroya, ya da bu Büroya gönderilmek üzere taraf ülkelerin ulusal ofislerine yapılabilir. Anlaşma, bu yönleriyle markalara ilişkin Madrid Anlaşması ve Madrid Protokolünden farklı bir düzenlemeyi içermektedir. Yapılan başvuruda tasarımın hangi ürün(ler) için uygulanacağı belirtilmelidir. Locarno Anlaşmasına göre aynı sınıfta olan ürünler bakımından çoklu başvuru mümkündür. Ancak bir başvuruda en çok 100 tasarım olabilir. Anlaşma bu yönüyle de Topluluk Tasarım Tüzüğünde ve Türk Hukukunda kabul edilen sınırsız çoklu başvuru anlayışından farklı bir düzenlemeye sahiptir. Ayrıca nasıl ki, ulusal ofislere yapılan başvurular Paris (ve TRIPS)’in öngördüğü rüçhan hakkına temel teşkil etmekteyse, Uluslararası Büroya yapılan başvurular da rüçhan hakkı sağlamaktadır. Tasarımlar bakımından ülkemizde 12 ay olarak uygulanan rüçhan süresi Lahey Anlaşması bakımından 6 ay öngörülmüştür.
Anlaşmaya taraf ülkelerin, yapılan başvuruları, ulusal hukuklarının öngördüğü şekilde inceleyerek reddetme imkanı vardır. Ancak uygulamada, bu duruma nadiren rastlanmakta olup, yılda ortalama 15 civarında başvuru reddedilmektedir . Endüstriyel tasarım başvuruları 5 yılda bir yenilenmektedir. Minimum koruma süresi 10 yıldır. Bu süre, taraf ülke hukuklarında daha uzun ise, bu sürenin sonuna kadar 5’er yıllık dönemler halinde uzatılabilmektedir. Bu yönüyle Lahey Anlaşması, Topluluk ve Türk Hukukunda öngörülen maksimum 25 yıllık koruma süresine cevap verebilecek niteliktedir.
Bu Anlaşma, kendinden beklenen başarıyı sağlayamamıştır. Çünkü, Anlaşmaya taraf ülkelerin tasarım mevzuatları birbirinden önemli farklılıklar içermektedir. Özellikle tasarımların tescilinde bazı ülkelerin esasa ilişkin inceleme sistemini benimsemiş olmalarına karşılık, bazılarının incelemesiz sistemi kabul etmiş olmaları, temel amacı tasarım başvurusunu kolaylaştırmak olan bu Anlaşmanın başarısını olumsuz yönde etkilemiştir. Yine başvurudan önce yeni sayılma süresinin (grace period) öngörülmemiş olması da başarısızlıkta önemli bir etkendir. Anılan Anlaşma yoluyla yapılan başvuru sayısının yıllık ortalama 4000 gibi çok düşük bir rakam olması bunun en iyi kanıtıdır.
Lahey Anlaşmasının 18 Ağustos 2003 tarihi itibariyle 34 taraf devlet bulunmaktadır. Türkiye, bu Anlaşmaya taraf değildir.
Yazının devamını Tasarımların Uluslararası Başvurusu, Tescili ve Korunması – 3 başlığı altında okuyabilirsiniz.