Daha önceki bölümde “Mesleki Yeterlilik nedir, nereden çıktı, bileşenleri nelerdir”, konularına kısaca baktık. Önceki yazıya burayı tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Geldik, üstteki resimde gördüğünüz kitapların yani “Bilişim meslek standartları” ile “bilişim yeterlilik standartlarının” nasıl meydana çıktığına ve sonraki gelişmelere. Bir sonraki bölümde ise, Bilgisayar Mühendisleri Odasının görüşlerine yer verecek ve daha sonra bu konudaki çeşitli diğer yorumları da aktaracağız.
Mesleki yeterlilik konusunun bilişim meslekleri bölümü ile turk-internet.com olarak ilk günden ilgilendik ve projenin başlatıldığı günlerde buna dair söyleşiler yaptık [1][2]. Bilgisayar Mühendisleri Odası (BMO) olaya “Neden lisans, ön lisans ya da üstü yeniden yeterlilik almak zorunda olsun? Devlet verdiği diplomaya sahip çıksın. ” şeklinde bakarken, projenin arkasındaki ana fikri, Tübider’den –resimdeki kitapların ortaya çıkmasında en büyük pay sahibi olan– Niyazi Saral tarafından şöyle aktarıldı.
Konsept şuradan geliyor. ABD’de eğitim veren kurumla, diploma veren kurumun farklı olması konsepti var. Yani eğitimi veren kurumun, kendi verdiği eğitimin imtihanını yapması, modern dünyada kabul edilmiyor. Bu durumu Avrupa 1990’lara kadar sorgulamamış. Sonra sanayideki ihtiyaçlarla, üniversitelerin verdiği eğitim farklı hale gelince, üniversiteler geride kalınca, kurumların farklı olması gerektiği farkına varıldı. Notlarına bakarsanız, Avrupa Birliği o yıllarda eğitimin bu şekilde yürümediğini, üniversitelerin sanayiye uymakta geri kaldığını tartışmaya başlıyor.
Ancak Niyazi Saral, BMO’na da hak veriyor;
Bizden İTO kanalıyla talep edilen çalışmaları biz yaptık. Ama bununla kimse ilgilenmedi. Meslek standardı hazırlayınca, üniversitelere, sanayi odalarına görüş için gönderiliyor. ODTÜ Elektrik Fakültesi Dekanlığı gönderdiğimiz evrağa, “bunu değerlendirecek yetkinlikte adamımız yok” şeklinde bir cevap yazdı. Aslında keşke böyle zeki bir cevap verecek yerde, “bunun yapılması yanlıştır” şeklinde yazsalardı. Ben onlara hak veriyorum.
Sonuçta, Bilgisayar Mühendisleri Odası ve Bilgisayar Mühendisliği bölümleri çalıştay yapıp, bu durumun yanlış olduğunu söylediler. Ben de aynısını düşünüyorum.
Çünkü şu anda onların zaten diplomaları var. Bizim önce aşağıdakileri organize etmemiz gerekirdi yani 3-4 gibi seviyeleri. Meslek liseleri ya da çırakları.
Ama orada da karşımıza MEB çıktı. Onların “ustalık” programı var. MYK’nın “Çıraklık” yani 3cü seviyesi ile çalıştı. MEB ağır basınca, MYK’nın son çıkarttıkları kanunlara bakın “Ustalık” kullanılıyor.
turk-internet.com olarak bu yazı dizisini hazırlarken, çalışmanın nasıl yapıldığını tarihe kaydetmek istedik. Sonuçta, sektörde hem iş tanımları, hem de maaşlar ve proje fiyatları açısından karmaşa olduğu yıllardan bu yana konuşulur. Bu nedenle mesleklerin tanımı gibi bir projede neler yapıldığını, nasıl yapıldığını ve nelerle karşılaşıldığını anlatmak istedik. Tübider Başkanı Bülent Vural, sağolsun bu konudaki bilgi talebimiz üzerine, derneğin 5 kişilik ekibini toplamıştı. Bu ekipte yer alan ve çalışmalara başkanlık eden Niyazi Saral’a bu çalışmaları nasıl yaptıklarını ve kitapların ortaya nasıl çıktığını sorduk.
Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde Çalışma Bakanlığı, Mesleki Yeterlilik Kurumu kurdu ve ilgili çalışmaların yapılması için de, Avrupa Birliğinden bununla ilgili fonları kullandırmaya başladı. Biz de Tübider olarak MYK’nın yetkilendirdiği İstanbul Ticaret Odasından bu görevi alan derneklerden birisi olduk ve sektörün diğer 2 derneği Tüted ve Yasad ile birlikte çalışmalara başladık.
Avrupa Yeterlilik Çerçevesinde bizden istenen 4-5-6cı seviyelerdi. Meslek liseleri 4, Ön lisans 5, 4 yıllık üniversite 6cı seviye oluyor kabaca. 7 Yüksek Lisans, 8 doktora seviyesi diye gidiyor.
Bu seviyelerde ve yeterlilikte Avrupa’da çalışma yapılıyor mu? Hayır yapılmıyor. Bize Antalya’da bir seminere bu işin gurusu olduğu söylenen bir Polonyalı getirmişlerdi. Kadın 10 yıldır sertifika verdiklerini söyledikten sonra bir takım rakamlar filan verdi. Oradan birisi çıktı; “ben verdiğiniz rakamları böldüm, siz ayda 1 sertifika mı veriyorsunuz?” diye sordu. Kadın onayladı “evet ayda 1 sertifika veriyoruz” dedi. Yani Avrupa’da da durum böyle aslında. 10 yılda 1.000 sertifika verilmiş özetle.
MYK bu süreçleri muhakkak Sanayi Odaları, Ticaret Odaları gibi bir yerlere veriyor. Onlar da dediğim gibi bizi başlattılar. O kadar zor bir süreç ki; inanılmaz kuralları var. Kitapların resimlerini görüyorsunuz.
2 tane temel süreçten başlıyor. Meslek standartları ve yeterliliklerini tanımlıyorsunuz. Meslek standartları, bir mesleği gerçekleştirirken tüm süreçlerin adım adım yazılması ve kurallara bağlanması anlamına geliyor. Bir kere oluştu mu, resmi gazetede yayınlanıyor.
31 bin saat çalışılmış. 2 yıl boyunca 4 SGK’lı çalışanımız vardı. Danışmanlarımız vardı. 4.800 sayfa formel metin yazmışız. Önce 15-20 sayfa çıkarıyorsunuz, sonra danışmanlar oturup orası böyle, burası şöyle diyor. 4.800 sayfa belki 10 defa yazılmıştır.
Biz sadece 4 seviyesinin meslek standartlarını yazmayı ve sınavlarını yapmak için bir kurum kurmayı üstümüze almıştık. Yani meslek lisesi mezunu 2 mesleğin standartlarını ve yeterliliklerini yazacaktık.
Bunları yazmak için MYK bize 300 bin euro’luk fon kullandırttı.
Saral bu noktada ilginç bir not daha söylüyor;
Bu arada o zamana kadar ismini duymadığımız bir başka dernek. Hiç ellerini kıpırdatmadı, sadece bizim yaptıklarımıza imza attılar ama bizimle aynı fonu yani 300 bin euro’yu aldılar. MYK bunları mahkemeye vereceğini söyledi ama sonra bir şekilde çözüldü herhalde öyle kaldı.
Biz ise bu 300 bini kullandıktan sonra, üstüne kendi cebimizden masraf yaptık ama o da yetmedi dernek borçlu hale geldi. Derneği zor kurtardık.
O dönem başkanlığa gelen Bülent Vural’ın derneğin üyelerinden para toplayarak, bu çalışmadan kaynaklanan borcu kapattığını öğrendik. Çünkü Tübider sadece kitapları yazmamış, yanısıra bir imtihan sistemi yaratmış. Bu yöntemin MYK tarafından istenmediğini, kendilerinin düşünüp yarattığını belirten Saral bunu da şöyle anlattı.
Sınav merkezi de kuracağımız için “Internet Base Test” diye bir sistem çalıştık. Parasını ödemiş filan gibi idari tarafı var. Ama asıl önemli yanı, sınavda öğrenci geliyor, önüne sorular geliyor, cevaplıyor. Bu arada elektrik kesildi, sunucu kapandı. Önemli değil, açıldığında kaldığı yerden devam ediyor. Herkese farklı sualler geliyor ve en önemli noktalarda her hareketinde fotoğraf da çekip kaydediyor. Toplamda 10.500 sual ürettik.
Mesela teknisyen bilgisayar kapağını açtığında tornovida kullanır. Statik eldiven taktı mı? Performans tarafında bunları atlamaması gerekiyor. Bu sorular rastgele çekiliyor. O mesleğe dair standartlar önüne konuluyor.
Saral, sınavda mesleğe göre değişmekle birlikte toplam 50-100 arası, performans sınavı tarafında da 15 kadar sual olduğunu söyledikten sonra bu suallerin rastgele geldiğini ekliyor ve fotoğraf çekme tarafına açıklık getiriyor.
Bütün bu sistemi yazdık ama 5 kuruşluk değeri yok bugün. Mesela ilk başta MYK tarafındaki toplantılarda sınav sırasında video çekilmesi konuşuldu ama ben sordum; “hangi dakikada olduğunu nasıl bulacaksınız? Saatlerce uğraşırsınız” Eldiven takar deyince, anında fotoğraf çekeceksin. Aynı soruda, makinayı açıp, kapattırıp, ping göndertme gibi bir şeyler var. Ama kritik yer neresi, eldiven takar noktası. Mesela bilgisayarın RAM’ini upgrade et. Bunun basamakları var. Sistem en kritik basamakta fotoğraf çekiyor.
Soru sisteminde farklı sistemler geliştirdik. Bunların hepsini biz geliştirdik. Bunlar bize söylenmedi. MYK ilk anda biraz uzak durdu ama sonra anladılar. İş bittikten sonra, herkes arıyor, bizi ziyarete gelip, nasıl yaptığımızı öğreniyorlar. Diğerleri 20-30.000 TL danışmanlık alıyorlar. Excel’de sual hazırlayın ve insanlara aynı sualleri verin dediler. Biz 47 bin satırlık bir yazılım geliştirdik. Sualler ve herşey otomatik. Mesela tam sınav yapıyorsun, elektrik kesildi. Makina kapandı. Açıldığı anda aynı yerden geliyor. Herşeyi sunucu biliyor. Torpil mümkün değil. Ama bununla kimse ilgilenmedi. Bugün atıl duruyor.
Saral’a “Ne, neden atıl duruyor? Ne oluyor yani?” diye sorduk. Şunları söyledi.
200 kusur kişiyi eğitime aldık. Diplomasına bile bakmadık. Kendi şirketimde 50 teknisyen çalışıyor. “Beyler gelin bakın bu sınav ücretsiz girin” dedim ama önemsemediler. Çünkü bu yeterlilik sertifikası şu anda işe başvurusunda aranan bir özellik değil. Kimse önemsemedi.
Güya devlet parasını veriyor ama SGK engelledi. Şu koşul olacak, bu koşul olacak dedi ve istediklerini bir araya getirmek zor. 1 kişiye destek verildi o kadar.
Zaten kurgu öyle yanlış ki; ISO 17004 Türkkak onayı istediler. Biz danışman tutmadan yapmaya karar vermiştik. Açtık okuduk, yazdık. Adam geldi, ne buldu? Kızının bilgisayarı yokmuş. Ne aldı? Hiçbir şey. Saatlerce hata bulmaya uğraştı. “Sizde şu 3 konuyu eksik bulduk, düzeltin” dedi. Ivır zıvır konulardı. Kurgu böylesine yanlıştı.. Bıktırdı
300 bin euro aldık. Bunun % 10 ya da 15’i-ni dernek ödemesi lazım. Burada ben maaşlı çalışıyor gözüktüm ve aldığım parayı derneğe verdim. Yaptığım tek masraf Ankara MYK’ya giderken alınan uçak biletleriydi. Ama üstüne de dernekteki yönetici arkadaşlar cebimizden hesaplamadığımız paralar verdik. Buna rağmen de yetiştiremedik.
Ben bu kitaplar ve yazılımla çok rahat bir doktora verirdim. 28 kurum birden yapıyor. Hepsi randevu alıp geliyorlar.Yaptıklarımızı bütün herkese de anlattık. demiryolcular vs.. En son artık para yok içerdeyiz, içerdeyiz vs.. az daha derneği batıracaktık. Bizlerden paralar gitti.
Saral neden sınav yapmayı bıraktıkları konusuna da şöyle cevap verdi
Biz Voc kurduk ve eğitime başladık, şu kadar kişiyi sınava sokacağız planlamaları yaptık ama ABD’deki gibi derinlik olsa, teknoloji olsa. Bu derinlik yok. MEB ile çelişkiler filan gibi konular ortaya çıkınca MYK da geri adım attı. Dediler ki; biz bu işi aşağıya çekelim, yukarıya değil.
Halbuki, ABD’de üniversiteden mezun olan adam, tekrar sınava giriyor. Türkiye’deki TUS gibi.
MYK bunu 3-4 seviyesine çekelim yani meslek okulu ve çıraklık durumuna girelim dediler. Tehlikeli ve çok tehlikeli meslekleri öncelikli aldılar. Gemideki operatörü filan aldılar. Bu yönde gidiyorlar.
En son kapatacağız, Fatih projesinde akıllı tahta ihalesi var. 500 kişiye MYK’dan belge alma zorunluluğu koydular. Ama öyle bir sınav yapacak bir şey yok çünkü o mesleğin detayı yok. Şartı olmadı. Vestel’den geldiler. Öyle bir standart yoki yeterlilik yok. Biraz destek çıkın da yapalım dedik. Vestel baktı; “bize ne” dediler.
Bizden sonra yeterlilik sınavlarını Aydın Üniversitesi ve Sakarya Üniversitesi yapıyor. Ama “mış gibi” oluyor.
Saral’a, sektördeki Microsoft, Cisco gibi sertifikaları sorduk. Bu yeterlilik onların yerine neden geçemiyor dedik.
Microsoft vs onların da bu çerçeveye girmesi lazım. Türkiye’de adı geçmez ama en büyük akademi, bu tür sertifikaları verir ama Türkiye’de başarılı olamadı. CompTIA. Türkiye’ye getirdik ama kimse ilgilenmedi.
Bu anlattıklarımızın benzer bir şeklini o zaman Tüted Başkanı olan Dilek Bağdatlıoğlu 2016 yılında şu şekilde ifade etmişti [1].
Sağ olsun, üyelerimiz çok yardımcı oldular; çalıştaylar yaptık ve de 22’ye yakın meslek grubunu tanımladık. Bu, şu demek: Avrupa Birliği’nde bu meslekler ve sertifikalar tek – yani örnek olsun diye diyorum- ben A1 sertifikasına sahip bir eleman isem, Avrupa Birliği’nin her yerinde A1 deyince herkes benim ne bildiğimi, ne bilmediğimi biliyor. Bunu Türkiye’de yapıyoruz şu anda. 400 sertifika verdik..
Daha önce bu konuyu 2013’de konuştuğumuz Erkin Fındık ise bugünkü durumla ilgili olarak şunları söyledi [2].
Mesleki belgelendirme konusunda gerek Kamu gerekse özel sektör tarafında konuya yeterince sahip çıkılmadı ve sonuçta yeterli belge talebi oluşmadı. Zorunlu olmayınca ve belge sorulmadığında bu belgeleri almak isteyen olmadı. Kamu ihalelerinde ve kamu eleman alımında belge mecburiyeti getirileceğine yönelik sözler tutulmadı. Bir sınav merkezinin kira, gözetmen, kalite yönetecisi vb. kalemlerden oluşan aylık gideri 20-25 bin Tl civarında. Buna karşılık, belgelendirme ücreti mesleğe ve seviyeye başlı olarak 300- 400 TL civarında. Avrupa birliği destekli projelerle yaklaşık 20 sektörde VOC Test merkezleri kuruldu ama belgelendirmenin zorunlu olduğu sektörler dışında bu yapı geliştirilemedi.
Anlayacağınız bilişim sektöründe mesleklerin tanımlanması ve yeterlilikler yapılmış durumda ama proje hareket etmiyor. Bunun çelişkilerini anlatmaya Bilgisayar Mühendisleri Odasının düşünceleri ile devam edeceğiz.
Not : Daha fazla detay öğrenmek isteyenler, Niyazi Saral’ın yazdığı Tübider Bilişim Meslek Standartları Hazırlama Süreci (Kapsam, İş Akışı ve İpuçları) ve Mesleki Yeterlilik, Sınav ve Belgelendirmede Güvenirlik, Geçerlik ve Kullanışlık Açılarından Yenilikçi Bir Yöntem: IBT (Internet Based Test) sayfalarına bakabilirler.