Koronavirüs salgınında yüzbinlerce kişinin enfekte olduğu ve henüz salgının etkilerini sürdürdüğü bir dönemde devasa kapalı alanlarıyla bilinen alışveriş merkezleri için 11 Mayıs’ta açılma kararı verildi. Peki bu halk sağlığı açısından ne anlama geliyor, AVM’lerin havalandırma sistemleri halk sağlığını nasıl tehdit ediyor, çalışanları açısından sağlıklı mı, iç hava kalitesi standartları sağlıyor mu? Sorulara madde madde yanıt vermeye çalıştık.
Büyük alışveriş merkezlerine AVM diyoruz. Ülkemizde AVM’ler 10.000~200.000 m2 arasında değişiyor. Standartları baz alarak incelediğimizde AVM’lerin %90’nının hava hijyeni açısından standartları sağlamadığını görüyoruz.
Herhangi bir AVM‘ye girdiğinizde yiyecek, yemek, giysi ve mobilya kokularını alıyorsanız iç ortama koku bakterileri, kimyasal gazlar vs. sebebiyle orada yeterli havalandırma yok anlamına gelir. Birçok AVM’de havalandırma klasik olarak iç hava çevrimine %10~25 arasında temiz hava karışımı yaparak filtrelerden geçirilip içeriye basılıyor. Bu filtrelemenin (Standart olarak EU4 / 7) seviyeleri nedeniyle virüsleri tutması/yok etmesi mümkün değil.
Türkiye’deki büyük alışveriş merkezlerinin havalandırma yönünden salgın sürecine uygun olup olmadığını maddeler halinde inceleyelim:
- İç hava kalitesinde CO2 oranı önemli bir parametredir. İnsanların yaşam alanlarındaki CO2 seviyesi 650ppm geçmemelidir.
- Dış ortamlarda doğal sirkülasyon vardır. AVM havalandırma sistemlerinde ise cebri (yapılandırılmış) sirkülasyon var. Bu nedenle ortam içindeki hava hareketlidir. Bu hava genellikle üst seviyeden girer ve dolaşarak yine üst seviyeden çıkar. Bu durumda ortamdaki hava aracılığı ile taşınan her şey içerideki tüm insanların ve ürünlerin üzerinden geçmeye zorlanır. Hava sağlığı için ortam hava akış simülasyonu çıkarılmalı, insanların ve ürünlerin bu akışa göre konumlandırılmaları gereklidir. Bu sistem ne yazık ki şu anda mevcut değildir. Havalandırma esas olarak sıcaklık dengesi ve oksijen ihtiyacına göre belirlenmiştir. Salgına uygun değildir.
- Hava akışı üst seviden pozitif basınçla giriş yapmalı ve alt seviyeden çıkış olacak şekilde tasarlanmalıdır. Böylece havaya yayılan insan atıkları (öksürme ile, vücuttan çıkan ter ve gaz gibi) ile toz vb. parçacıklar aşağı baskılanacak ve dışarı atılacaktır.
- Giriş havasının sağlandığı dış ortam yeri, diğer çıkış havaları ile karışmayacak bir yere kurulmalıdır. Birçok AVM’de çatılarda yer kısıtları nedeniyle egzos çıkış havası ile karışabiliyor.
- Alt toprak seviyesine yakın olan giriş havası yerleri, üst çatı seviyelerine taşınmalıdır.
- Giriş havası filtre sistemleri yenilenmeli ya da virüsleri parçalayıp etkisiz hale getirecek hijyen sistemi kurulmalıdır. AVM’lerin şu anki filtre sistemleri koronavirüs boyutunu yakalamaya uygun değildir.
- AVM gibi kapalı ortamlarda çıkış havası koronavirüs gibi atıkları parçalayacak ve etkisizleştirecek biçimde düzenlenmelidir. Böylece dış ortama virüsler pompalanmayacaktır. Mevcut AVM’ler bu özellikte değildir.
- Hava kullanımı %100 taze hava olmalıdır. Karışım havası kullanılmamalıdır. Isı geri kazanımı için enerji transferi yapan cihazlar kullanılmalıdır. AVM’lerin birçoğunda bu özellik bulunmuyor.
- AVM içinde belirli aralıklarla CO₂ ölçüm sensörleri bulunmalı ve O₂ oranı sürekli takip edilmelidir. Taze hava ihtiyacına göre hava debisi düzenlenebilmelidir. Bu özelliğe sahip çok az AVM var.
- İnsanların giriş bölgelerinde, ortak kullanım alanlarında hijyen uygulaması yapılmalıdır.
Göstermelik koyulan dezenfektanlar, maskeli ya da ateş ölçümlü giriş tedbirleri sağlıklı bir ortam yaratmak için hiç yeterli değildir.
Tüm bu veriler gösteriyor ki salgın koşullarında halk sağlığının henüz tesis edilmediği koşullarda AVM gibi devasa kapalı alanlar ve insan sirkülasyonuna sahip alanlar açılmamalıdır.
AVM’lerin açılması durumunda kullanılmamasını ısrarla tavsiye ediyoruz.
