Venture capital/Incubator ve private – equity
(Risk sermayesi / kuluçka ve finansal ortak)
Türkiye ekonomisi 1999 yılında yüzde 6.4 oranında küçülmesine rağmen, ‘IT Pazarı’, bir önceki yıla göre yüzde 17.4 büyümüştür. Bilgi Teknolojileri Pazarı’nın, 2000 yılı ve sonrasında küçük şirketler ve evdeki bilgisayarların artmasıyla daha da hızlı büyümesi beklenmektedir. IT ürünleri satışlarını artıran faktörlerin başında Internet kullanımının yaygınlaşması gelmektedir.
Internetin günlük hayatımıza girmiş olması; ticaret, medya, bankacılık ve telekom gibi birçok sektörde iş akışını ve iş modellerini değiştiriyor. Bu nedenle önemi gün geçtikçe katlanarak artıyor. Sektörün geleceği çok açık ve henüz keşfedilmemiş değişik iş alanları nedeniyle (örneğin, mobil telefon, uydu yayınlarıyla Internetin entegrasyonu) yüksek büyüme potansiyeli mevcut.
Türkiye’de internet sektöründeki gelişmeyle birlikte, şirketlerin finasman arayışına girdikleri görülmektedir. Özellikle, Batı’lı ülkelerde sıkça kullanılan ‘venture capital’ ‘risk’ ya da ‘girişim’ sermayesi uygulamasının, Türkiye’de 5 yıllık bir geçmişi olmasına rağmen, tam olarak uygulandığından söz etmek olanaksız.
ABD’de bu yıl 110 milyar dolar, Avrupa’da 25 milyar dolarlık bir fon ‘venture capital’ olarak kullandırıldı. PWC tarafından hazırlanan MoneyTree raporuna göre, 2000 yılının son çeyreğinde toplam venture capital yatırımlar 19.8 milyar dolardan yüzde 11 oranında gerileyerek 17.6 milyar dolara düştü. Bunun, NASDAQ’daki düşüşten kaynaklandığı belirtilmekte. Ancak risk sermayesi, internet şirketlerinin en büyük desteği olma özelliğini korumaktadır.
Türkiye’de ise, kesin bir rakkam olmamakla birlikte, 200 milyon dolarlık bir fonun kullandırıldığı tahmin edilmekte. Ancak ülkemizde ‘venture capital’ konusunda bir kavram kargaşası yaşanmakta olup, iş geliştirme ve yatırım ortaklığı gibi diğer finansal yöntemlerle karıştırıldığı görülüyor. Venture capital olarak aktarılan fonların büyük bir kısmının da finansman ortaklığı şeklinde olduğuna dikkat çekilmekte.
2001 yılında ise, Garanti Yatırım ile İş Risk Yatırım’ın fon aktarımına başlamasıyla 200 milyon dolarlık yatırımın 300 milyon dolara ulaşması bekleniyor.
Internet sektöründe sıkça kullanılan finansman yöntemleri arasında ‘private equity’ yani, ‘finansal ortak’ kavramından da, sıkça söz edildiği görülmekte. Türk Internet sektöründeki finansman uygulamalarına bakıldığında karşımıza şöyle bir tablo çıkıyor:
Finans Kuruluşları: Bankacılık sektöründeki finans kuruluşları, internet şirketleriyle stratejik ve finans ortaklığı çalışmaları yürütmekte. Hisse senetleri satışı ve blok satış yöntemleri gerçekleştirmekte.
İnternet şirketleri: İnternet şirketleri, portalları içinde yer alacak projelere incubator tarzında finansal destek vermekte. Bazı durumlarda yatırım ortaklığına gitmekte.
Özel kişiler: Özel kişiler biraraya gelerek, internet şirketlerine finansal destek sağlamaktalar. Ancak bu şirketler, sadece finansal destek sağladıkları gibi yönetim desteği de vermekte. SPK’ya bağlı finansal kuruluşlar gibi belli kriterler dışında çalışmayı tercih etmekteler.
İş planlarında ‘venture capital’ uygulamalarına yer verenler: Dünyadaki gelişmeleri izleyerek ‘venture capital’ vermek için çalışmalar yapan kuruluşların sayısında artış gözlenmekte. Enflasyonun düşmesi ve faiz oranlarındaki getirinin eskiye oranla azalması da, internet sektörüne finansal desteği cazip hale getirmektedir.
Vakıf Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı:
Turk-internet.com olarak yaptığımız araştırmaya göre, Türkiye’de ilk ve tek risk sermayesi Vakıflar Bankası tarafından 1996 yılında Vakıf Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. adı altında kuruldu. Şirketin 2 trilyon lira kayıtlı ve 250 milyar lira ödenmiş sermayesi bulunuyor. Sektör ayrımı gözetmeden her türlü projeye açık olan şirketin diğer ortakları arasında Güneş Sigorta, Vakıf Finansal Kiralama, Teknoplazma A.Ş. ve İnnova yer alıyor. Yatırımları ise şöyle:
ODTÜ Vakfı tarafından kurulan Ortadoğu Yazılım A.Ş.’ye ( TR-Net) fon aktarıldı. TR-Net’in sermayesi 10 trilyon lira ve şirketin yüzde 15’i Vakıf Risk Sermayesi tarafından alındı. TR-Net, Türkiye’nin en büyük internet hizmeti veren şirketleri arasında yer alıyor.
ODTÜ teknoparkında faaliyet göstermekte olan Teknoplazma A.Ş., fiziksel buharlaşma yöntemiyle çalışan bir kaplama reaktörünü Türkiye’de ilk kez tasarlamış ve üretmişlerdir.
Ege Serbest Bölgesi’nde faaliyete başlayan İnnova Biyoteknoloji, fon aktarılan şirketler arasında yer almaktadır.
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)
Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) bir Dünya Bankası projesi olan Teknoloji Geliştirme Projesi çerçevesinde Dünya Bankası ile Türkiye Cumhuriyeti arasında imzalanan ikraz anlaşması doğrultusunda özel sektör ve kamu sektörü işbirliğiyle 1991 tarihinde kuruldu. Yönetim Kurulu’nda Fikret Yücel (Başkan), Ahmet Bayraktar, Faruk Eczacıbaşı, Mehmet Şuhubi, Prof. Namık Kemal Pak yer alıyor. Vakıf, internet alanında e–ticaret şirketlerine değil, internette teknoloji yaratan, yazılım üreten şirketlere fon aktarıyor.
TTGV’nin fon kaynağı, Dünya Bankası ve Hazine. Dünya Bankası Türkiye’de teknolojik gelişmeyi desteklemek için Hazine’ye 155 milyon dolar aktardı. Hazine bu fonun 60 milyon dolarını TTGV’ye devretti. TTGV bu parayı, Ar-Ge desteği şeklinde şirketlere belli şartlar altında borç olarak veriyor. Genelde, 2 aylık periyotlar içinde 2 – 3 milyon doları 10 –12 projeye aktarıyor.
Dünya Bankası ile yapılan anlaşmaya göre, TTGV ayrıca, 7 milyon doları da risk sermayesi şeklinde kullanacak. Bu çerçevede İş Bankası tarafından kurulan İş Risk Yatırım Ortaklığı A.Ş.’ye 2.5 trilyon lira ile ortak oldu. İş Yatırım’ın 20 trilyon liralık ödenmiş sermayesi bulunuyor.
Öte yandan TTGV, Avrupa Yatırım Bankası ile de ortaklık kurma yönünde görüşmeleri sürüyor. Ortak şirket de ‘venture capital’ alanında faaliyet gösterecek.
Teknopark içinde yer alan şirketlere 5 milyon dolar, Teknolojik Hizmet Merkezi’ne ise 5 milyon dolar fon aktarıyor.
1992 yılından bu yana TTGV’ye, toplam 554 teknoloji geliştirme ve stratejik odak nokta proje başvurusu yapılmıştır. Bu başvurulardan 179’u desteklendi.
TTGV’ce projeleri desteklenen firmaların yaklaşık yüzde 73’ünü küçük ve orta büyüklükteki işletmeler oluşturuyor.
Koç Grubu
Koç Topluluğu bünyesinde bu yıl kurulan Bilgi Grubu, IT ve yeni ekonomi alanında faaliyet gösteren firmaları bünyesinde toplamaktadır. Koç Sistem, Koç Net, Ultra TV, GVZ, Biletix, Comsat, Kangurum ve benzeri şirketlerden oluşan Bilgi Grubu, ayrıca bir ‘venture capital’ mantığıyla hareket ediyor. Koç Grubu’nun yeni ekonomik düzende avantaj yaratmasını sağlamayı amaçlıyor. Bilgi Grubu, yeni projeleri yönetimin dikkatine sunarak, Grup şirketlerinin IT konusundaki projelerine destek veriyor.
Koç Grubu ‘venture capital’ için bu yıl 20 milyon dolar fon ayırdı. Gelecek yıl bu rakkamın artacağı belirtiliyor. Yatırım alanları genelde, B2B kurumsal pazarlarda, erişim altyapısında ve ‘application hosting’ konuları. Venture Capital mantığı ile kurulan şirketler ise şunlar:
Biletix, internet üzerinden bilet satışı gerçekleştiriyor. Geliştirilmiş olarak site yeniden devreye girdiğinde, futbol, basketbol, tiyatro, konser, sinema biletleri, internet üzerinden satın alınacak.
Türkiye’nin ilk elektronik pazaryeri olan Koton-line’ı gerçekleştiren Agro-market’i finanse etti.
GVZ (Girişim ve Zeka), ses tanıma teknolojisi üzerine yazılım üretiyor ve geliştiriyor. Bu teknoloji örneğin interaktif bankacılık sektöründe kullanılacak. Telefonda şifre yerine sesin tanınması ve işlem yapılması imkanı sağlanacak.
Ata Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş.
Ata Invest, fonlarını daha çok gelişim sermayesi şeklinde değerlendiriyor. 1995 yılından bu yana 5 ayrı projeye fon aktaran Ata Invest, 6’ıncı projesinde ise, grup bünyesinden çıkan parayı fona dönüştürecek. Şirket bugüne kadar 20 milyon doları Galatasaray’a olmak üzere 45 – 50 milyon dolarlık bir sermaye aktarımı gerçekleştirdi.
En son, ABD ve İngiltere sermaye ortaklığı şeklinde kurulan AIG’ye stratejik danışmanlık hizmeti vermeye başlayan Ata Invest, bu kaynaktan Türkiye’ye gelen 100 milyon dolarlık bir fonu da yönlendirme çalışmaları içinde. Şirket yetkilileri, AIG’nin çalışmalarının risk sermayesi tarzında olduğunu ve birkaç milyon doların üstündeki projelere yatırım yapmayı planladıklarını belirtiyorlar. 2001 yılının ilk çeyreğinde 3 yeni proje daha devreye girecek. Projelerin biri e – ticaret, diğer ikisi ise, online borsacılık ile ilgili olacak. Ata Investin fon aktarımı yaptığı projeler şöyle:
Ünal Tarım. (1995)
Termo Teknik – Merill Lynch (1997)
Jumbo – Safron
Merko- Citibank
Galatasaray için sağlanan 20 milyon dolarlık fon, 15 gün önce aktarıldı.
İnternet şirketi Datascope’un yüzde 70’lik çoğunluk hissesi de Ata İnvest tarafından satın alındı. Datascope, 1996 yılından beri borsa yatırımcılarına, kendi bünyesinde geliştirmiş olduğu çesitli finansal ürünlerle hizmet vermektedir. 1998 yılında da Türkiye’nin ilk ve tek (fat-client) Yatırım Platformu olan INVEScope’un ilk versiyonunu piyasaya sundu. 2000 yılında Fonmarket.com web sitesini olusturdu. INVEScope Yatırım Platformu, TÜBİTAK tarafından desteklenen ilk internet projesi olmuştur.
iLAB
iLAB, İnternet sektöründe yatırım yapmak üzere Nisan 2000 tarihinde kurulan bir firma. Yatırım ve şirket ortaklığı şeklinde fon aktarımı gerçekleştiriyor. Nisan’dan bu yana 6 yatırım gerçekleştirdi. 20 milyon $’lık fonları var. Yatırım yaptıkları alanlar, Dot.com’lar yani işlemi internet üzerinde götüren firmalar. PIS – alt yapı şirketleri (mesela YTM-Digilane), stratejik, creative ya da teknik projelere yatırım yapıyorlar. Gelir modelini reklam ya da e-ticarete dayandıran projeleri ise desteklemiyorlar.
Kariyer.net. Açılalı çok kısa süre olduğu halde üye şirket sayısı 300 ve içindeki CV sayısı 130.000’e ulaştı, haftada 1000’in üstünde ilan dönüyor.
Yüksek Teknoloji Merkezi – YTM – İnternet üzerindeki uygulamalar yani program geliştirilen bir şirket, örneğin arabam com web sitesi bu şirketin geliştirmiş olduğu sistemi kullandı.
Elektronik Ticarette de DigiLane altyapı üretiyor. Kurdukları sistemi ise Tansaş kullandı. ( Danışmanlık iş akışları konusunda da destek sağlıyorlar)
Nokta.com – Küçük bir ortaklık payları var.
Yüzde 50’nin üstünde ortak oldukları şirketler:
Senet – Son kullanıcıya yönelik bir proje.
E-maker – Şirketler arası uygulamalar yazan bir şirket.
Finans Yatırım Menkul Değerler:
FinansInvest, venture capital konusunda ayırdığı bir fon olmamakla birlikte, ‘private-equity’ kapsamında büyüyen sektörlerdeki pazar payı yüksek şirketlere aracılık sağlıyor.
Turk Nokta Net Bilgi Hizmetleri A.Ş. (Turk.Net)’in stratejik ortaklığını yürüttü. Başlangıçta finansal ortak “private-equity” arayışı içinde bulunan Turk.Net’e ihtiyaçları belirlendikten sonra bir sinerji yaratmak amacıyla stratejik ortaklık yaptı. Bu kapsamda yapılan çalışmalar 1999 yılında Şirket hisselerinin yüzde 70’i FinansInvest aracılığı ile Hacı Ömer Sabancı Holding’e satıldı.
FinansInvest’in Internet Projeleri dışında Teknoloji Sektörü’nde gerçekleştirmiş olduğu diğer projeler arasında 2000 yılında Link Yazılım ve Arena Bilgisayar’ın halka arzları ve 3. GSM lisansı için teklif hazırlanması aşamasında telekomünikasyon sektöründeki öncü bir şirket olan France Telecom ile birlikte gerçekleştirilen değerleme, fizibilite, strateji ve teklif çalışmaları bulunmaktadır.
IBS İstanbul Bilgi İletişim Sistemleri Ticaret ve Sanayi A.Ş.’nin yüzde 76.8 hissesi, Finansbank Grubu bünyesinde yer alan Finet Holding A.Ş tarafından satın alındı. FinansInvest bu konuda, danışmanlık hizmetleri vermiştir.
Burhan Karaçam Partnership
Bankacılık sektörünün duayeni Burhan Karaçam tarafından kurulan “Burhan Karaçam Partnership”, girişimcilere, mevcut şirketlere proje ortağı olmakta. Burhan Karaçam dışında Burak Gorbon, Buket Çınar’dan oluşan yatırım grubu, projelere finansal destek yanı sıra yönetim desteği de vermekte. Risk sermayesi verdikleri şirketlere, değişik oranlarda ortaklık anlaşması yapmaktalar. Proje gelişip 2 ile 3 milyon dolarlık yatırım ihtiyacı doğduğunda, yurtdışından ve yurt içinden fonlar bulmaktalar. B2B projeleri ile internet alt yapısı üzerine çalışan şirketlere sıcak bakıyorlar. En önemli kıstasları, şirketin iş planı oluşturması.
Safron Private Equity Partners
Safron, Orta Asya, Türkiye ve Kuzey Afrika’da finansal ortaklıklar kurmakta. Birinci pazarı olarak Türkiye’yi gören Safron, 100 milyon dolarlık bir fona sahip. Fon aktardığı Türk şirketleri arasında şunlar bulunmakta:
Ata Invest aracılığı ile Jumbo.
Safron, PDF aracılığı ile fon arayışında olan internet servis sağlayıcısı Netone’a finansal ortak oldu.
Superonline – IncubaTR – Emit Capital
Superonline’nın “.com fabrikası” incubaTR, üç ay önce start almasına rağmen 3 projeye imza atma aşamasında. Lansmanları Ocak ayında yapılacak. Yıl sonuna kadar sektöre 1.4 milyon dolar fon aktaracak. Bu arada Emit Capital ile ortaklık kurdu. Emit Capital, yaklaşık 650 milyon dolarlık varlığı ile gelişmekte olan ülkelerdeki firmalara odaklanıyor. Türkiye dışında örneğin Meksika, Brezilya, Polonya’da benzer yatırımları var. İncubaTR’nin desteklediği projelerin hepsi “dot com” şirketi. IP network üzerinde kurulan e-commerce, content, e-services alanında faaliyet gösteren şirketler. Her sene yeniden tesbit edilen fon miktarını incubator şirketlere aktaracaklar. IncubaTR’de 5 ofis bulunuyor. Kuluçka süresi 6 yıl olduğu için yılda ortalama 7 – 10 projeye destek verecekler. Kuluçkadan çıkan şirketler ile ortaklığın ne şekilde süreceği, henüz tesbit edilmemiş, ancak şirkete göre değişecek.
TEB İletişim – porttakal.com
TEB İletişim, Porttakal.com olarak internetteki yeni portalında, aynı zamanda incubator olarak da çalışmalar yapıyor. Bugüne kadar bir şirket ile incubator çalışması yürütüyor. Proje henüz devreye girmediği için lansmanı önümüzdeki günlerde yapılacak. Yatırımda öz kaynaklar kullanılıyor.
İxir – Okyanux
Ixir Fon Sermayesi Başkanı Andrew Vonnegut, 6. Internet Konferansı’nda 8.5 milyon dolarlık bir fonu, ‘start – up’ ya da ‘internet civcivleri’ adı verilen yeni projelere dağıtacaklarını açıklamıştı.
Arabul A.Ş.
Arabul.com, Aralık ayı sonunda yeni kimliği ile ticari yaşamını sürdürecek. Anonim Şirket statüsüne yükselerek, SPK’ya başvuran Arabul, halka arz yönünde de çalışmalarını sürdürüyor. Piyasa uygun olursa, sermayesi 1.5 trilyon liraya yükseltilen Arabul A.Ş. hisseleri, 2001 yılının Mart- Nisan aylarında piyasaya çıkarılacak. Bu arada, yabancı finans kuruluşları ile private – equity görüşmeleri Ata Invest tarafından yürütülmekte.
Garanti Yatırım – JP Morgan – National Bank of Greece
Garanti Yatırım – JP Morgan – National Bank of Greece, Türkiye’de “private ecquity” tarzında sermaye aktarımı için ortaklık kurdu. Her bir ortak ilk etapta 15 milyon dolar fon aktarımı gerçekleştirecek. Bu rakkam 100 milyon dolara kadar çıkacak. Şu anda “private ecquity” kavramını anlatmaya ve fonları oluşturmaya çalışan Garanti Yatırım, ilk fonlamasını yılbaşından itibaren yapacak.
Garanti Yatırımın hedef kitlesi, yıllık cirosu 20 milyon dolar civarında olan 5 – 15 milyon dolar arasındaki yatırımcılar. Fonun dolar bazında yüzde 25 getirisi olmasına, yönetimin kalitesine, şirketin gelişmeye açık olmasına dikkat ediyorlar. Ortaklık oranı ise yüzde 15 ile yüzde 25 arasında değişiyor. Bilişim, internet, otomotiv gibi sektörleri tercih ettiklerini, ancak sektör kısıtlaması yapmayacaklarını belirtiyorlar. Paranın geri dönüşümü ise hisselerin halka arzı, başka şirketlere satış, ortaklara geri satış şeklinde gerçekleşecek.
İş – Risk Yatırım Ortaklığı A.Ş.
İş Bankası tarafından 200 trilyon lira kayıtlı sermaye, 20 trilyon lira ödenmiş sermaye ile kuruldu. Ancak faaliyete geçmedi. Genel Müdür’ün atanarak, organizasyonun yapılması aşamasında. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı dışında 10 tane daha ortağı bulunmakta. Çoğunluk hissesi ise İş Bankası’na ait.
Sabancı Holding
Venture Capital oluşturma çalışmalarını sürdürüyor. 2001 yılı başında yatırımları fonlayacaklar. Ancak ne kadar fon ayrılacağı ve hangi ortaklık yöntemlerini kullanacakları henüz belirlenmedi. 50 – 100 milyon dolar telaffuz ediliyor.
Kaynak : 