COVID-19 pandemisi tüm dünyada hız kesmeden etkisini sürdürüp ekonomileri altüst ederken ne teknolojik yatırımlar ne de keşifler ve inovasyonlar durmuyor. Tarih boyunca da hep böyle olmuş. Hastalıklar savaşlar devam ederken bir grup insan geleceği kurgulamaya en azından düşünmeye ve hayal etmeye devam etmişler. 5G’deki gelişmeler de aynı bu kıvamda devam ediyor. Bir taraftan ölüyoruz bir taraftan da daha iyi nasıl yaşanır, daha bilmediğimiz tanımadığımız ne dünyalar var, keşfetmeye çalışıyoruz. 2020 başında dünyada 5G’ye 34 ülkede 61 5G şebekesi ile yıla başlamıştık. Yatırımlar durmadı, hızla devam etti. Son geldiğimiz noktada ise 38 ülkede 92 ticari 5G şebekesi kullanılıyor.
5G neden önemli?
Dünyada 750 Mobil operatörün ve mobil dünyadaki tüm paydaşların bir araya gelerek sinerji oluşturduğu en önemli organizasyonlardan biri olan GSMA (Global System for Mobile Communications) ‘ın öngörülerine göre 2025 yılında dünyada 1,8 milyar 5G bağlantı olacak. Bu önemli ekosistemin yaratacağı ekonomik büyüklük ve yaşantımızda yaratacağı dönüşüm inanılmaz büyüklükte olacak.
3G ve 4G ile şimdiden sıradan olarak kabul ettiğimiz mobil bankacılık, mobil ödemeler, kurumsal mobil uygulamalar hep yaşantımızın bir parçasıydı gibi düşünüyoruz oysa bunlar yaklaşık son 10 yılın teknolojileri. 2019 yılında mobil ekonominin değeri 4.1 trilyon dolar olmuş (GSMA) ve 30 milyon iş üretmiş. Online olarak uçakların nerede olduğunu, denizleri karış karış telefondan takip etmek çok normal geliyor. Dünyanın bir başka yerindeki fabrikadaki üretimi, depolardaki anlık envanteri, şirketlerin anlık kar-zarar değerlerini 7×24 görebilmek ve aksiyon almak da sıradan. Düşünün ki 5G ne gibi yenilikler sunacak. Tarım, sağlık, finans, üretim, ulaşım, eğitim gibi akla gelecek her sektör yeni bir dönüşüme, yeni işlere, yeni iş yapış şekillerine ve tabii dolayısıyla yeni bir yaşama hazır olmalı.
Bütün dünya 5G’yi önceleyerek yeni dünyaya hazırlanırken rekabet de derinleşiyor. Herkes biliyor ki 5G’yi ne kadar erken kurabilirse o kadar hızlı yol alacak ve o rekabette o kadar önde olacak.
5G’de ABD – Çin rekabeti
2020 başında ABD’nin 5G konusunda Çin ve Güney Kore gibi ülkelere göre geride kaldığı konusunda bir baskı oluşmuştu. ABD Başsavcısı William Barr, Çin’in 5G telekom ağlarındaki üstünlüğünü ABD’nin en büyük ulusal güvenlik ve ekonomik tehditlerinden biri olarak tanımlamıştı. “Tarihte ilk kez ABD bir sonraki teknoloji çağına öncülük etmiyor” demişti.
Bill Barr 5G Jump Start
Şubat ayında ise Savunma Bakanı Mark Esper, Avrupa ülkelerini 5G ağlarında Huawei donanımı kullanırlarsa ABD ile olan ittifaklarını tehlikeye atabilecekleri konusunda uyarmıştı. Avustralya gibi bazı ülkeler ABD’nin uyarılarını dikkate alırken, İngiltere ve Suudi Arabistan gibi ülkeler Huawei ile çalışmaya devam ettiler. Geçen yıl ABD, Huawei’nin Intel, Qualcomm, gibi ABD’li tedarikçiler tarafından üretilen bazı bileşenlere erişimini kısıtladı. Şimdilik, bu kurallar uygulansa da birkaç şirket, Huawei’ye satış yapmaya devam etmek için lisans aldı. Çinli telekom devi, 2019 için biraz daha yavaş bir gelir artışı bildirdiyse de satışlar yine de 121 milyar dolara ulaştı. Bu arada Huawei, Samsung Electronics’in ardından dünyanın en büyük ikinci akıllı telefon üreticisi olarak Apple’ı da geride bıraktı.
ABD 5G konusunda hangi üretici ile çalışacağı konusunda da karar vermek zorundaydı. Huawei ve Çinli üreticilere güvenmediğine göre hangi ekipmanları kullanacaktı. Sonuçta yapacağı bu büyük yatırım ile aynı zamanda 4G altyapısını da zaman içinde değiştirmesi gerekiyordu. Bu düşüncelerle ABD, Çinli üreticilere alternatif olarak Nokia ve Ericsson gibi Avrupalı üreticilere olan ilgisini artırdı. Ancak Nokia ve Ericsson Huawei kadar büyük ölçekli üretim yapabilecek kapasitede değiller. Üstelik Huawei’in arkasında büyük bir devletin gücü ve akademik birikim var.
Savaşın bir başka cephesinde ise ABD Ticaret Bakanlığı ihracat kurallarını değiştirerek Huawei’in ABD teknolojisini kullanan küresel çip üreticilerine erişimini kısıtladı. Sonuçta gelişmiş çipler üreten ve en büyük müşterisi Huawei olan TSM – Taiwan Semiconductor Manufacturing adlı firma büyük ölçüde etkilendi. Bu karar ve sonrasındaki uygulamanın hem Amerikan üreticilerini hem de Çinli üreticileri (Huawei) olumsuz etkilediğini ve de sonuçta 2 ülke arasında yarattığı politik ve ticari gerginliği de görebiliriz.
ABD’deki ulusal güvenlik uzmanları yıllardır Çin’in ABD’yi ve müttefiklerini gözetlemek için Huawei’in yazılımına arka kapılar koymaya yönlendirebileceği konusunda endişeliler. Ayrıca, Huawei’nin donanımının ABD ile Çin arasında bir çatışma durumunda iletişim ağlarını bozabilecek büyük bir siber saldırıda kullanılabileceğinden de korkuyorlar. Ayrıca Huawei’in ABD’nin İran’a yönelik yaptırımları aştığını iddia ettiği ABD Adalet Bakanlığında devam eden 23 adet fikri mülkiyet hırsızlığı, adaleti engelleme ve dolandırıcılık içeren davası var. Bu sebeplerden Huawei CFO’su Meng Wanzhou, ABD’nin talebi üzerine Kanada’da tutuklanmıştı.
Günün sonunda 5G teknolojisinin geliştirilmesinde ve yayılmasında hangi ülke liderlik ederse o daha fazla ekonomik olarak büyüyecek ve daha fazla güce sahip olacak. Bu savaşın galibinin esas motivasyonu da bu güç ve liderliğe sahip olabilmek. 5G’nin lideri, kablosuz teknoloji sektöründe istihdam yaratarak önümüzdeki 10 yıl içinde 100 milyarlarca dolar gelir elde edecek. ABD için bu, 4G kablosuz teknolojisi ile ulaştığı teknolojik ve ekonomik liderliği sürdürmek anlamına geliyor. Çin için ise uzun zamandır olmak istediği ekonomik ve jeopolitik süper güç haline gelmek ve batı ülkelerini aşarak teknolojik ve ekonomik lider olmak için bir fırsat.
ABD’de 5G kurulumlarında son durumu aşağıdaki haritada görebilirsiniz. 4 büyük Telekom operatörü olan Verizon, Sprint, AT&T ve T-Mobile ABD’nin 5G konusundaki kapsama alanını her geçen gün daha da büyütüyorlar. 4 operatör de 5G şebekesinde donanım olarak ağırlıkla Nokia, Ericcson ve Samsung kullanıyorlar.
Çin 2025 yılında 800 milyon aboneyle dünyadaki en büyük kullanıcı sayısına ulaşacak. Çin’de 5G kapsama konusunda çalışan 3 büyük operatör olan China Telecom, China Unicom ve China Mobile önceliklerini yeni teknolojiler olarak şimdiden belirlemişler. Sadece 5G şebekesini kurmakla kalmayıp tüm sektörlerin dönüşümü için de aksiyon alıyorlar. Huawei ve ZTE ise bu operatörlere altyapı sağlayan 2 büyük üretici firma. Alibaba ve Tencent ise bulut servisleri sağlayan ve uç bilişim (edge computing ) ve IoT (Internet of Things – Nesnelerin İnterneti) kullanan en büyük işletmeler.
2019 yılında Çin’de ortalama haftada 2400 5G baz istasyonu kurmuşlar. 2020 yılı hedefleri ise haftada 10.000 baz istasyonu kurarak yıllık 600.000 baz istasyonu hedefini gerçekleştirmek. 2020 yılında COVID_19 salgınına rağmen 5G çalışmaları hız kesmemiş, 5G yatırım hedefleri 25 milyar dolar. Dünyadaki toplam 5G yatırımlarının %70’i Çin’de yapılıyor, böylece liderliğin kimde olduğu sorusuna kolaylıkla cevap verilebilir. Liderliğin bir başka sonucu olarak da 5G standartlarının belirlenmesinde de önde gidiyorlar.
2010-2018 yılları arasında bu şirketlerin karlılık kıyaslamalarına bakarsak Amerikan teknoloji devleri Amazon, Google, Microsoft, Facebook ve Apple’dan çok da geri kalmadıklarını görebiliriz.
Dünyanın diğer bölgelerindeki 5G kurulumlarında son durum
Kanada: 2019 yılında 5G’ye 4 milyar dolar harcayan Kanada’da hâlihazırda 3 operatör ( Bell, Telus ve Rogers) servis veriyorlar.
Güney Kore Nisan 2020 itibariyle 6,3 milyon 5G abonesine hizmet veriyor. 5G Gelir artışında ise potansiyel lider ülkelerden.
Avrupa: ABD’nin Huawei kullanılmaması konusundaki uyarılarına rağmen Avrupa’da bazı ülkeler Huawei kullanmaya devam edeceklerini söylediler. Bunun sebebi olarak da Huawei kullanmamanın mali yükünün çok yüksek olması ve diğer sağlayıcı firmaların büyük ölçekte üretim için yeterince kapasitelerinin olmaması olduğu söyleniyor.
2025 yılında ülkenin %90’ını 5G kapsama alanına almayı planlayan Almanya Huawei, Ericsson ve Nokia ekipmanlarını kullanıyor. Haziran sonu itibariyle 12.500 baz istasyonunu tamamlayan Almanya’nın yıl sonu hedefi 40.000. Temmuz 2020 itibariyle 40 milyon abone 5G kullanabilir durumda.
Fransa da Huawei yasağına uymayacağını açıklayan ülkelerden biri. Bouygues Telecom, Free Mobile, SFR, ve Orange 5G’yi Fransa’da kuracak olan operatörler.
İngiltere Huawei’e yasak koyan ülkelerden. İlk kez Mayıs 2019’da 5G servisi vermeye başlayan İngiltere ilk zamanlar Huawei kurulumları yapmış olsa da bunları değiştirmeyi planlıyor.
Dünyada ilk kez 5G kurulumunu yapan ülke olduğunu iddia eden Finlandiya 2018 Helsinki havaalanında ilk abonesine servis vermiş.
2018 yılında 5G testleri yapmaya başlayan Rusya’da 2020 başında ilk özel 5G şebekesi kurulmuş. GSMA verilerine göre 2025 yılına kadar Rus halkının %80’i 5G servis almaya başlayacaklar.
Avrupa’da İtalya, İsviçre, İspanya, Avusturya, İrlanda, İsveç, Norveç, Estonya, Macaristan, İrlanda, Monaco, Polonya, Litvanya, Letonya, Romanya, San Marino gibi ülkelerde ise kurulumlar devam ediyor.
Avusturalya’da 2019’da 5G kullanılmaya başlanmış, 2020 içinde kapsama alanını büyütmeye devam ediyor. Maldivler ve Yeni Zelanda ise 5G servisi verebilen ülkelerden.
Orta Doğu ve Afrika’da ise Bahreyn, Kuveyt, Lesotho, Umman, Katar, Suudi Arabistan, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Birleşik Arap Emirlikleri 5G servisi veriyorlar.
Brezilya Temmuz 2020 itibariyle Ericsson altyapıları ile 5G servisi vermeye başlamış
Türkiye’de 5G’de son durum
Türkiye’de durum ne diye bakarsak, yerlileşme konusunun öncelikli olduğunu görebiliriz. 2016 yılında 4,5G ihalesi sırasında yüzde 45 lere varacak yerlilik şartı konulmasına rağmen bu hedef gerçekleştirilememişti. Yerli ve milli 5G şebekesi için 4G’de ilk ürünlerini veren ULAK ve yine ULAK’ın da içinde olduğu HTK (Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi) ürünler geliştiriyorlar.
HTK içindeki 10 şirket bir araya gelerek GTENT adı altında bir yapılaşmaya gittiler. Sadece Türkiye için değil tüm dünya için 5G çözümleri üretmeyi hedefliyorlar. GTENT, TÜBİTAK destekli “Uçtan Uca Yerli ve Milli 5G Haberleşme Şebekesi Projesi” ile faaliyetlerine başlayarak sektörün öncü firmalarını bir araya getiren bu ekosistem ile 5G ürünleri üretecek.
2025 yılı 5G öngörüsü
GSMA’in yaptığı öngörülere göre 2025 yılı itibariyle, Çin, Amerika ve gelişmiş Asya ülkelerinin 5G konusundaki liderliğine tanık olacağız.