Hayata Destek Derneği ve İstanbul Bilgi Üniversitesi’nin de dâhil olduğu Avrupa Birliği projelerinden MATILDE, Avrupa’daki 10 ülkede kırsal kalkınmada göçün etkilerini araştırıyor. Akademisyenler ve sivil toplum örgütlerinin işbirliğiyle hayata geçirilen projenin Türkiye’deki çalışmaları, Bursa’nın Karacabey bölgesini odağa alıyor. Çalışmanın raporu ve öneriler, 18 Aralık Dünya Göçmenler Günü öncesinde kitap haline getirildi.
Dünyada 281 milyon uluslararası göçmen bulunuyor Buna göre, dünyada neredeyse her 100 kişiden 4’ü doğduğu ülkeden başka bir ülkede hayatını sürdürüyor. Çatışmalar, savaşlar ve zorlu yaşam koşulları, son 20 senede göçmen nüfusunu neredeyse iki katına çıkardı. Avrupa’da 2020 yılı itibariyle 87 milyon göçmen bulunuyor; bu toplam nüfusun %12’sine tekabül ediyor. En fazla göçü ise Avrupa ve Asya ülkeleri alıyor. Avrupa, özellikle Ukrayna’da başlayan savaştan kaçan yaklaşık 9 milyon mülteciye de ev sahipliği yapıyor
Avrupa Birliği’nin araştırma ve inovasyon programı HORIZON2020 (UFUK2020) tarafından finanse edilen üç yıllık MATILDE projesi sona ererken, göç ve yerel kalkınma konusunda politika önerileri de şekilleniyor. Projede, Avrupa’nın 10 ülkesinde, 13 kırsal ya da dağlık bölgede, göçün bu bölgelerdeki etkilerine kalkınma, sosyal uyum, istihdam, eğitim, entegrasyon, hizmetlere erişim gibi çeşitli açılardan bakıldı. Her ülkede akademisyenler ve yerel sivil toplum örgütleri iş birliği içinde saha çalışmaları yürütüldü. Bu çalışmalarla bölgelere özel temel sorunlar belirlendi ve bu sorunların çözümüne yönelik paydaşlarla derinlemesine mülakatlar, yuvarlak masa toplantıları ve odak grup görüşmeleri düzenlendi. Üç yılın sonunda bu çalışmaların çıktıları politika önerileri haline getirilmeye başladı.
Projenin Türkiye ayağı ise Hayata Destek ve İstanbul Bilgi Üniversitesi iş birliğinde Bursa’nın Karacabey bölgesindeki saha çalışmaları ve araştırmalarla tamamlandı. Araştırma, tarımsal üretim açısından önemli bir role sahip Karacabey bölgesinde, göçün iş piyasasına etkilerini odağa aldı. Raporlarda ortaya çıkan bazı sorunlar ve konu başlıkları şöyle:
- Kırsal nüfusun azalması, tarımsal arazilerin atıl bekletilmesi ve sanayileşme gibi faktörler göçmen işçi gücüne ihtiyacı giderek artırıyor.
- Alan araştırmaları, göçmenlerin özellikle tarım ve hayvancılık sektöründeki iş imkânları nedeniyle Karacabey’i tercih ettiğini gösteriyor. Karacabey kırsalı, önemli ölçüde bölgeye mevsimlik tarım işçisi olarak çalışmak için gelen Suriyelilere ev sahipliği yapıyor. Hayvancılıkta ise özellikle Afgan göçmenler önemli bir yere sahip.
- Geçici koruma statüsündeki Suriyeli çalışanların çalışma izni sorunu ve geçicilik durumunun yarattığı olumsuzluklar hem göçmenlerin sosyal uyumunu zorlaştırıyor hem de yerel kalkınma süreçlerine katılımı engelleyebiliyor. Bursa genelinde kayıtlı Suriyeli sayısı yaklaşık 184.000’ken, Türkiye vatandaşı olmayan ve çalışma iznine sahip göçmen sayısının sadece 8.600 civarında olması, çalışan haklarından yararlanmak için gerekli olan çalışma iznine sahip olmanın zorluğuna işaret ediyor.
- 2019 verilerine göre, ülke genelinde istihdamın %34,3’ünü kayıt dışı istihdam oluşturuyor; Suriyeli çalışanlar eklendiğinde bu oran %36’yı buluyor. Bu yüksek kayıt dışılık oranı, Karacabey kırsalındaki durumla da paralellik gösteriyor. Çoğunlukla Suriyeli işçiler ucuz işgücü olarak kayıt dışı çalışmak zorunda kalıyor.
- Mevsimlik tarım ya da hayvancılık sektörleri dışında çalışacak göçmenlerin çalışma izni almaları gerekiyor. Çalışma izni ise ikamet edilen ilde kayıt zorunluluğu ve istihdam kotası gibi kısıtlamalara tabi. Söz konusu kısıtlamalar, kayıt dışı göçmen emeğinin kapsamı ve yaygınlığı üzerinde doğrudan bir etkiye sahip.
- Yerel halkla göçmen topluluklar arasında etkileşim eksikliği çalışmada öne çıkan bulgular arasında. Artan bir gettolaşma süreci, toplulukların sosyal ve mekânsal anlamda kendi içine kapanma eğilimleri gözlemleniyor.
MATILDE projesinde, saha araştırmalarından çıkan bulgular, hem yerel hem de ulusal ölçekte politika önerileri haline getiriliyor. Projenin çalışma alanı olan ülkelerin göç ve kırsal kalkınma konusunda karşılaştığı sorunlar ve bunlara yönelik politika önerileri, Kasım ayında Avusturya’nın Villach şehrinde düzenlenen konferansta uluslararası, ulusal ve yerel ölçekteki sivil toplum temsilcileri ve akademisyenlerden oluşan bir toplulukla paylaşıldı; farklı ülkelerin deneyimleri aktarıldı. Bu konferansta ayrıca katılımcı ülkelere dair politika önerilerinin bir araya getirildiği bir kitapçık kamuoyuyla paylaşıldı. Buna göre, Türkiye özelinde atılması gereken adımlardan bazıları şöyle:
- Devlet kurumları ve yerel yönetimler, mevsimlik tarımda çalışan göçmen işçilerin barınmasıyla ilgili temel güvenlik ve kalite standartlarını sağlamak için birlikte hareket etmeli.
- Göçmenlerin işgücü piyasası prosedürlerine eşit ve adil erişimlerinin sağlanması ve adli yardıma tam erişimlerinin kolaylaştırılması başlıca öncelikler arasında olmalı.
- Ekoturizm gibi büyüyen talepleri değerlendirmek için belediyeler, sivil toplum ya da tarım üreticileri proje geliştirmeye yönelik iş birlikleri kurabilir.
- Göçmen toplulukların yerli toplulukla sosyal uyumunu sağlamak için yerel yönetimler, sivil toplumun da desteğiyle göçmen nüfusun yoğun olduğu mahallelerde bir araya gelme toplantıları düzenleyebilir.
- Göçmen işçiler haklarını korumak için dernekleşme sürecine gidebilir. Bu derneklerde hem yerel topluluğun hem de göçmenlerin yer alması, sosyal uyuma da katkı sağlayabilir.
- Tarımsal üretime yatırım yapmak ve köylerin kaynaklarını artırmak amacıyla, özellikle yerel yönetimlere dair son dönemlerde çıkan yasaların gözden geçirilmesi önemlidir. Ayrıca iklim değişikliği de bu çerçevede ele alınarak kısa vadeli planlamalara dâhil edilmelidir.