Osmanlı tarihinin günlük yaşamını merak edenler için bayramda okunabilecek bir kitap önerisi yapalım.
Bir yerlerde karikatürist ve animasyon sanatçısı Cihan Kılıç ile “Direktör Âli Bey’in Seyahat jurnali” konusunda mesajlaştık ve sağolsun bana bu çok kıymetli bir kitabı gönderdi. 125 yıl önce yazılan bu seyahat kitabında o günlerdeki yaşama dair ilginç ilginç konular var.
Direktör Âli Bey ilginç bir adam çünkü Osmanlı’nın Tanzimat döneminde, bir yandan devlette üst düzey görevliyken, diğer yandan gazetecilik ve oyun yazarlığı yapmış. 1884-1888 yılları arasında Düyûn’ı Umûmiye’de[1] müfettiş olarak çalıştığı dönemde İstanbul’dan başlayarak İmparatorluk coğrafyası ve Hindistan gibi uzak ülkelere yaptığı iş seyahati sırasında gördüklerini anlattığı “Seyahat Jurnali” batılı anlamda ilk seyahat kitabı olarak yorumlanıyor.
Direktör Âli Bey (bu isim 1895’de atandığı direktörlük pozisyonundan geliyor), döneminin Moliere’i olarak tanınmış. Ondan uyarladığı tiyatro eserleri mevcut. Lisedeyken Moliere uyarlaması olan Ayyar Hamza kitabını okuduğumu hatırlıyorum. Ayrıca, Diyojen, Çıngıraklı Tatar, Hayal gibi dergilerde de mizah yazıları kaleme almış.
Sırayla Midilli, Ayvalık, İzmir, Mersin, İskenderun, Halep, Kilis, Ayıntab (Gaziantep), Birecik, Siverek, Diyarbakır, Siirt, Bitlis, Muş, Nemrut Dağı, Van Gölü, Mardin, Şammar Aşıreti gözlemlerini bazıları uzun, bazıları kısa kısa anlatmış.
Diyarbakır’dan Bağdat’a Kelek (keçi tulumlarından yapılmış bir çeşit sal) üzerinde yaptığı seyahat özellikle ilginç. Bu arada o zaman bile Hasankeyf’den bahsediyor. Bu konular ilk gruptakilere nazaran çok daha uzun uzun anlatılmış.
Cizre, Musul, Sa’du Mağarası, Tikrit, Samarra, Bağdat, Kazımiye (İran), Müseyyib, Kerbela gibi gerisi de o dönemde neler yaşanıyordu görmek için hayli ilginç bir kitap.
Kitabın güzel yanlarından birisi Cihan Kılıç’ın çizimleri. Bu çizimler, o dönemi gözünüzde canlandırmak için bir hayli başarılı.
Kitabın içeriğini başlıkları ile verdim ama altlarındaki hikayeler ilginç. Okumanızı tavsiye ederim.
Kitabın editörü (kelime yarışmasından bildiğimiz) Ali İhsan Varol ve Cihan Kılıç’ın beraber katıldığı aşağıdaki Tarih Obası sohbetinde kitaptan ilgi çekici pek çok hususu dinleyebilirsiniz. Bir tarihçi olan Ceren Sungur, kitabın neden önemli olduğunu ve asıl dikkat edilmesi gereken noktaları anlatmış. Bu videoyu aşağıda izleyebilirsiniz.
[1] Düyun-u Umumiye, Genel Borçlar anlamına gelir. II.Abdülhamit döneminde kurulan ve 1881-1923 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’nun iç ve dış borçlarını denetleyen kurumdur.
